मधुमेह आणि आहार नियोजन :
मधुमेहामध्ये आहाराचे अत्यंत महत्व आहे. मधुमेही व्यक्तीचा आहार हा योग्य असावा लागतो. योग्य आहारामुळे मधुमेही तसेच Pre-Diabetes रुग्णांमध्ये रक्तातील वाढलेली साखर नियंत्रणात ठेवली जाते. तसेच वजन योग्य प्रमाणात राखण्यासही सम्यक आहारामुळे शक्य होते. तसेच योग्य आहारामुळे मधुमेही रुग्णांना असणारे हार्ट अटॅक, पक्षाघात, किडनी निकामी होणे यासारखे धोके कमी होतात. अशाप्रकारे मेधुमेह नियंत्रित ठेवण्यासाठी योग्य आहाराची महत्वाची भूमिका असते. मधुमेही व्यक्तीचा आहार कसा असावा याची माहिती पुढे दिली आहे.
मधुमेहावर नियंत्रण न ठेवल्यास भविष्यात आरोग्याच्या अनेक गंभीर समस्या उभ्या रहातात. अनियंत्रित डायबेटीसमुळे हार्ट अटॅक, पक्षाघात (लकवा), किडन्या निकामी होणे, diabetic neuropathy, डोळ्यांचे गंभीर आजार होत असतात. त्यामुळे मधुमेही रुग्णाने योग्य औषधे, योग्य आहार, नियमित व्यायाम व नियमित तपासणी या चारसूत्री हेल्दी लाइफस्टाइलचा अंगीकार संपूर्ण जीवनभर केला पाहिजे.
मधुमेहींसाठी योग्य आहार कोणता आहे ..?
फायबर्स म्हणजेच तंतुमय पदार्थ, ओमेगा-3 फॅटी एसिड, जीवनसत्वे, खनिजे, प्रोटीन्स हे पोषकघटक समावेश असलेला आहार हा मधुमेहींसाठी योग्य असतो. तसेच मधुमेही व्यक्तीच्या आहारात चरबीचे पदार्थ (फॅट्स) आणि साखरेचे पदार्थ कमी असणे गरजेचे असते. मधुमेहींसाठी योग्य आहाराचे खूप महत्व असते. मधुमेही रुग्णाच्या प्रकृतीनुसार आणि मधुमेहाच्या प्रकारानुसार आहाराचे स्वरुप वेगवेगळे असू शकते. यासाठी डायबेटीस रुग्णांनी आपल्या डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार आपल्यासाठी कोणता आहार योग्य आहे ते विचारले पाहिजे व त्यानुसार आहार घेतला पाहिजे.
मधुमेह असल्यास काय खावे?
1) हिरव्या पालेभाज्या व फळे –
मधुमेह रुग्णांनी हिरव्या पालेभाज्या, जास्त गोड नसणारी विविध फळे खावीत कारण त्यामध्ये तंतूमय घटक, व्हिटॅमिन्स आणि अँटिऑक्सिडंट्सचे प्रमाण अधिक असते. सफरचंद, एवोकॅडो, स्ट्रोबेरी, जांभूळ, आवळा, संत्री, मोसंबी, डाळिंब, कलिंगड, फणस ही फळे खाऊ शकता.
शेंगभाज्या व फळभाज्यामध्ये गवार, कारले, भेंडी, दुधी भोपळा, बीट यांचा समावेश करावा.
भाज्या व फळे यात तंतुमय पदार्थ म्हणजे फायबर्स मुबलक असते. फायबर्सयुक्त पदार्थ मधुमेहींमध्ये अत्यंत उपयोगी असतात. यांमुळे रक्तातील साखर नियंत्रीत तर होतेच शिवाय रुग्णांमधील हृद्यविकाराचा धोकाही कमी होण्यास तंतुमय पदार्थांमुळे मदत होते. हिरव्या पालेभाज्या, फळभाज्या, ताजी फळे, कमी पॉलीश केलेला तांदूळ यामध्ये फायबर्सचे प्रमाण मुबलक असते. त्यामुळे अशा पदार्थांचा समावेश आहारात करणे आवश्यक आहे.
2) धान्ये व कडधान्ये –
आहारात नाचणी, कमी पॉलीश केलेला तांदूळ, कडधान्ये, बीन्स, मूग, मटकी, उडीद, चवळी यासारखी धान्ये व कडधान्ये समाविष्ट करावीत.
3) ओमेगा-3 फॅटी एसिड असणारे पदार्थ –
ओमेगा-3 फॅटी एसिड मुळे ब्लड शुगर नियंत्रित होण्यास मदत होते. तसेच ओमेगा-3 फॅटी एसिड हा घटक हृदयाच्या आरोग्यासाठी उपयुक्त असतो. ओमेगा-3 फॅटी एसिडमुळे हार्ट अटॅक, पक्षाघात (स्ट्रोक) या गंभीर समस्यांचा धोका कमी होतो.यासाठी मासे, सुखामेवा यांचा आहारात समावेश असावा. त्यातून मुबलक प्रमाणात ओमेगा-3 फॅटी एसिड मिळते. मासे शक्यतो शिजवून खावेत. तळलेले मासे खाणे टाळावे. शेंगदाणे, बदाम, अक्रोड, काजूगर असा सुखामेवा आहारात समाविष्ट करावा. जवस मध्ये सुध्दा भरपूर प्रमाणात ओमेगा-3 फॅटी एसिड असते. जवस, तीळ आणि लसूण यांच्या चटण्या आहारात असाव्यात.
तसेच मधुमेही व्यक्तींनी एकाचवेळी भरपेट जेवण्यापेक्षा दिवसभरात चार ते पाच वेळा थोडेथोडे खावे. पुरेसे पाणीही प्यावे. दिवसातून किमान आठ ग्लास पाणी प्यावे.
मधुमेह रुग्णांनी काय खाऊ नये..?
सॅच्युरेटेड फॅट्स असलेले पदार्थ मधुमेह रुग्णांनी खाणे टाळले पाहिजे. सॅच्युरेटेड फॅट्स म्हणजे पामतेल, तूप, साय, लोणी, प्राणीज चरबी, अंड्यातील पिवळा बलक या पदार्थांमध्ये सॅच्युरेटेड फॅट्सचे अधिक प्रमाण असल्याने वरील पदार्थ टाळावेत. यांच्या अतिसेवनाने वाईट कोलेस्टेरॉलमध्ये वाढ होते. यांमुळे लठ्ठपणा, हृद्यविकार, उच्चरक्तदाब, धमनीकाठिन्यतः, पक्षाघात यासारखे विकार उत्पन्न होतात.
डायबेटीस रुग्णांनी खालील आहार पदार्थ खाऊ नये.
- पामतेल, तूप, साय, लोणी, प्राणीज चरबी, अंड्यातील पिवळा बलक खाणे टाळावे.
- ट्रांस फॅट्स किंवा कृत्रिम स्निग्धपदार्थांचेही मधुमेहामध्ये सेवन करु नये. उदा. वनस्पती तूप सारख्या पदार्थात ट्रांस फॅट्सचे प्रमाण जास्त असते.
- मधुमेह रुग्णांनी साखरेचे गोड पदार्थ, गूळ, मध, मिठाई, खव्याचे पदार्थ, बेकरी पदार्थ, केक, ब्रेड, बिस्किटे, पाव, मैद्याचे पदार्थ खाऊ नये.
- चहा कॉफी अशी पेये पिणे टाळावे.
- आहारात मीठाचेही कमी प्रमाण ठेवावे.
- तळलेले पदार्थ खाणे टाळावे.
- मांसाहाराचे प्रमाण कमी करावे.
- कोल्ड्रिंक्स, हवाबंद पदार्थ, प्रक्रिया केलेले मांस, चिप्स-स्नॅक्स खाणे टाळा.
- केळी, चिकू, सीताफळ, आंबा ही जास्त गोड फळे शक्यतो टाळा.
- फळांचा ज्यूस करून पिऊ नये.
- बटाटा खाणे टाळा.
- अल्कोहोल, सिगारेट, तंबाखू अशा व्यसनांपासून दूर राहावे.
मधुमेह आणि मांसाहार –
मांसाहारामध्ये चरबी म्हणजे सॅच्युरेटेड फॅट्सचे प्रमाण जास्त असते. त्यामुळे रक्तातील वाईट कोलेस्टेरॉल वाढून हार्ट अटॅक, पक्षाघात, हाय ब्लडप्रेशर हे आजार होण्याचा धोका जास्त वाढतो. त्यामुळे मधुमेह असल्यास मटण, चिकन, खेकडा, कोळंबी यासारखे मांसाहारी पदार्थ वारंवार खाणे टाळावे.
मात्र आहारात मासे समावेश करू शकता. माशांमध्ये भरपूर प्रमाणात प्रोटीन आणि हृदयाच्या आरोग्यासाठी उपयुक्त असणारे ओमेगा-3 फॅटी ऍसिड मुबलक असते. मात्र तळलेले मासे खाणे टाळावे यापेक्षा शिजवलेले मासे खावेत. अंडी खाताना अंड्यातील पिवळा भाग काढून टाकून फक्त पांढरा भाग आहारात समावेश करू शकता. पिवळ्या भागात कोलेस्टेरॉल असते त्यामुळे तो खाणे टाळावे. तर अंड्यातील पांढऱ्या भागात उच्च दर्जाचे प्रोटीन असून त्यात कोलेस्टेरॉल नसते.
मधुमेह असल्यास ही फळे खावीत –
मधुमेहामध्ये जास्त गोड असणारी फळे खाऊ नये. म्हणजे आंबा, चिकू, सीताफळ, रामफळ, केळी ही फळे खाणे टाळावे. फळांचे ज्यूस पिणेही टाळावे. मधुमेहात सफरचंद, डाळींब, जांभूळ, आवळा, संत्री, मोसंबी, फणस ही फळे खाऊ शकता.
मधुमेह रुग्णांसाठी आहार तक्ता :
मधुमेह असणाऱ्या रुग्णांनी दिवसभरात काय खावे याची माहिती खालील चार्ट मध्ये दिली आहे. मधुमेह रुग्णांसाठी खालील आहार तक्ता निश्चितच उपयोगी ठरेल.
| वेळ | घ्यावयाचा आहार |
|---|---|
| सकाळी उठल्यावर | सकाळी उठल्यावर ग्लासभर कोमट पाणी प्यावे. रात्रभर पाण्यात भिजवून ठेवलेले बदाम सोलून खावेत. |
| ब्रेकफास्ट | ब्रेकफास्टमध्ये कपभर दूध प्यावे आणि सफरचंद, संत्रे यासारखे एखादे फळ खावे. किंवा ब्रेकफास्टमध्ये दोन चपात्या किंवा भाकऱ्या व सोबत वाटीभर भाजी किंवा उसळ खावी. |
| दुपारचे जेवण | जेवणात दोन चपात्या किंवा भाकऱ्या व सोबत वाटीभर भाजी किंवा / वाटीभर डाळ / उसळ / दही / माश्याच्या दोन फोडी / चिकन यांचा समावेश करू शकता. तसेच अर्धा वाटी कमी पॉलिश केलेला भात खाऊ शकता. |
| संध्याकाळी | संध्याकाळी 4 ते 5 च्या दरम्यान काहीतरी खाणे आवश्यक आहे. यावेळी मूठभर शेंगदाणे किंवा मूठभर चणे खावेत. डाळींब, संत्रे, सफरचंद असे एखादे फळ खाऊ शकता. |
| रात्रीचे जेवण | दोन चपात्या किंवा भाकऱ्या सोबत वाटीभर भाजी किंवा डाळ / माश्याच्या दोन फोडी / चिकन यांचा समावेश करू शकता. तसेच अर्धा वाटी कमी पॉलिश केलेला भात खाऊ शकता. |
| झोपण्यापूर्वी | 2 काजूगर किंवा 2 अक्रोड खावेत व ग्लासभर कोमट पाणी प्यावे. |
हे सुध्दा वाचा – मधुमेहाविषयी माहिती जाणून घ्या.
Read Marathi language article about Diabetes diet chart. Last Medically Reviewed on March 6, 2024 By Dr. Satish Upalkar.
