डोकेदुखी – Headache :
डोकेदुखी ही एक सामान्य अशी समस्या आहे. प्रत्येक व्यक्तीने डोकेदुखीचा कधीनाकधी अनुभव हा घेतलेला असेलच. आज बदललेली जीवनशैली, ताणतणाव आणि अयोग्य आहार यामुळे डोकेदुखी होणे हे अगदी सामान्य झाले आहे.
डोकेदुखी ची कारणे (Headache causes) :
- वारंवार मसालेदार पदार्थ, तेलकट, तिखट, खारट पदार्थ, फास्टफूड खाण्याची सवय,
- चहा-कॉफी अधिक पिणे,
- स्मार्टफोन, काम्प्युटर, टीव्हीसमोर सतत बसणे,
- अपूर्ण झोप,
- मानसिक ताणतणाव,
- अतीप्रवास,
- बैठी जीवनशैली, व्यायामाचा अभाव,
- बद्धकोष्ठता (रोजच्या रोज पोट साफ न होणे),
- डोक्याला मार लागणे,
- सिगारेट, तंबाखू आणि मद्यपानाचे व्यसन,
- वातावरणात होणारे बदल, हवेचे प्रदूषण,
- हार्मोन्समधील असंतुलन अशा अनेक कारणामुळे डोकेदुखी होते.
तसेच स्पॉन्डिलायटिसचा त्रास, साइनस, ऍसिडिटी, दातदुखी, डोळ्यांच्या समस्या यामुळेही डोकेदुखी होऊ शकते. तर कधी डोकेदुखी हे ब्रेन ट्युमर, मेंदूचा कर्करोग यासारख्या कोणत्याही गंभीर आजाराचे लक्षणही असू शकते.
हे सुध्दा वाचा – ब्रेन ट्यूमरविषयी माहिती जाणून घ्या.
डोकेदुखीचे प्रकार व लक्षणे (Headache types & symptoms) :
डोकेदुखीचे चार प्रमुख प्रकार आहेत.
- 1) अर्धशिशी किंवा मायग्रेन डोकेदुखी
- 2) विविध आजारांमुळे होणारी डोकेदुखी
- 3) तणावामुळे होणारी डोकेदुखी (Tension Headache)
- 4) सायनस डोकेदुखी (Sinus Headache)
- 5) क्लस्टर डोकेदुखी (Cluster headache)
- 6) थंडरक्लॅप डोकेदुखी (Thunderclap headache)
1) अर्धशिशी किंवा मायग्रेन –
यामध्ये डोक्याच्या एका बाजूला खूप वेदना होतात. ह्या वेदनांचा त्रास हा काही तासांपासून ते काही दिवसांपर्यंत असू शकतो. मायग्रेनमध्ये डोकेदुखी बरोबरच मळमळणे, उलट्या होणे, अंधुक दिसणे, आवाज किंवा प्रकाश सहन न होणे ही लक्षणे आढळतात. अर्धे डोके दुखणे यावरील माहिती व उपाय जाणून घ्या..
2) विविध आजारांमुळे होणारी डोकेदुखी –
स्पॉन्डिलायटिसचा त्रास, ऍसिडिटी, दातदुखी, फिट्स येणे, मेंदूचे आजार, पक्षाघाताचा झटका, ब्रेन ट्युमर, डोळ्यांच्या समस्या जसे चष्मा लागणे, डोळ्यातील दाब वाढणे, काचबिंदू (ग्लाकोमा) यांमुळेही डोकेदुखी होत असते.
3) तणावामुळे होणारी डोकेदुखी (Tension-type Headache) –
अत्याधिक ताण, काळजी, चिंता करण्यामुळे ह्या प्रकारच्या डोकेदुखीचा त्रास होतो. बऱ्याच वेळा औषधोपचार न करताही केवळ विश्रांती घेतल्यास हा त्रास कमी होतो.
4) सायनस डोकेदुखी (Sinus Headache) –
आपल्या चेहऱ्यावरील हाडांमध्ये कपाळ, नाक आणि गालाजवळ पोकळ भाग असतात. त्या भागांना सायनस असे म्हटले जाते. सर्दी झाल्याने किंवा थंडीच्या दिवसात, थंड पाणी पिल्याने या सायनस भागात कफ जमा होऊ लागतो. या कफात इन्फेक्शन होऊन सायनाइटिसचा त्रास होऊ शकतो. यामुळे डोकेदुखी होऊ लागते. यामध्ये खाली बघितले असता वेदना खूप जाणवितात. सायनसच्या त्रासाविषयी माहिती व उपचार जाणून घ्या..
5) क्लस्टर डोकेदुखी (Cluster headache) –
क्लस्टर डोकेदुखीमुळे साधारणपणे 15 मिनिटे ते 3 तासांपर्यंत त्रास होऊ शकतो. तीव्र डोकेदुखी होणे, एका डोळ्याभोवती दुखणे, डोळे लाल होणे यासारखी लक्षणे यामध्ये असतात.
6) थंडरक्लॅप डोकेदुखी (Thunderclap headache) –
मेंदूतील रक्ताची गुठळी, मेंदूतील रक्तस्त्राव, मेंदुज्वर, pituitary apoplexy अशा जीवघेण्या कारणामुळे होणाऱ्या डोकेदुखीला Thunderclap headache असे म्हणतात. यामध्येही डोक्यात अतिशय वेदना होतात. यावर वेळीच हॉस्पिटलमध्ये तातडीच्या वैद्यकीय उपचारांची आवश्यकता असते.
डोकेदुखी कमी होण्यासाठी घरगुती उपाय –
- डोकेदुखीमध्ये आल्याचा तुकडा चावून खाल्याने आराम मिळतो.
- काही लवंगा तव्यावर गरम करून रुमालात घालून त्यांचा वास हुंगल्यास डोकेदुखी कमी होते.
- डिहायड्रेशन म्हणजे शरीरात पाणी कमी झाल्यामुळेही अनेकदा डोकेदुखी होऊ शकते. अशावेळी पुरेसे पाणी पिल्यामुळे डोकेदुखी कमी होऊ शकते.
- कपाळाला बर्फाचा शेक दिल्यामुळेही डोकेदुखी काही प्रमाणात कमी होऊ शकते.
- वेखंड, सुंठ किंवा दालचिनीची पेस्ट करून ती कपाळावर लावल्यानेही डोकेदुखीमध्ये आराम पडतो.
- आपल्या हाताचा अंगठा आणि तर्जनीमध्ये असणाऱ्या जागेत हलकासा दाब देऊन मसाज करावा. ह्या अॅक्युप्रेशर उपायामुळेही डोकेदुखी लगेच कमी होईल.
डोकेदुखीमध्ये हे घरगुती उपाय आपण करू शकता. त्यामुळे डोकेदुखी थांबून, आराम मिळण्यास मदत होईल.
डोकेदुखी आणि उपचार :
डोकेदुखी कोणत्या प्रकारची आहे त्यानुसार याचे उपचार ठरतात. डोकेदुखी सामान्य असल्यास त्यासाठी वेदनाशामक औषध (पेनकिलर्स) दिले जाईल.
डोकेदुखीमध्ये डॉक्टरांकडे कधी जाणे आवश्यक आहे ..?
डोकेदुखीचा त्रास होणे हे सामान्य असले तरीही अनेकदा डोकेदुखी हे गंभीर आजाराचेही लक्षण असू शकते. पक्षाघाताचा झटका येणे, ब्रेन ट्युमर, मेंदूची सूज यामध्येही डोकेदुखी होऊ शकते. मेंदूत रक्तस्त्राव किंवा रक्ताची गुठळी झाल्यास डोकेदुखी अतिशय वाढत असते. त्यामुळे अचानक डोकेदुखी वाढणे, डोळ्यांनी वस्तू डबल दिसणे, तोंड वाकडे होणे, बोलण्यास त्रास होणे, फिट्स येणे यासारखी डोकेदुखीबरोबर येणारी लक्षणे धोकादायक ठरू शकतात.
यासारखी गंभीर लक्षणे जाणवितात तेंव्हा हॉस्पिटलमध्ये रुग्णाला दाखल करणे आवश्यक आहे. यावेळी न्यूरॉलॉजिस्ट डॉक्टर हे तपासणी आणि त्यावर योग्य उपचार करतील. निदान करण्यासाठी आपले डॉक्टर मेंदूची CT Scan, MRI Scan तपासणी करून घेतील.
डोकेदुखी होऊ नये यासाठी अशी घ्यावी काळजी :
- संतुलित आहार घ्यावा. आहारात हिरव्या पालेभाज्या, फळभाज्या यांचा समावेश करा. ज्यादा वेळ उपाशी राहू नका.
- दिवसभरात भरपूर पाणी म्हणजे किमान 7 से 8 ग्लासतरी पाणी प्यावे.
- दररोज सकाळी उठल्यावर ग्लासभर गरम पाणी प्यावे.
- मसालेदार पदार्थ, तेलकट-तिखट-खारट पदार्थ, फास्टफूड ह्यासारखे पदार्थ वारंवार खाणे टाळावे.
- चहा-कॉफी वारंवार पिणे टाळा.
- स्मार्टफोन, काम्प्युटर, टीव्हीसमोर सतत बसू नका.
- जागरण करणे टाळा. दररोज किमान 6 तासांची झोप आवश्यक असते. पुरेशी झोप घ्यावी.
- नियमित व्यायाम करावा. मोकळ्या हवेत फिरायला जावे.
- मानसिक ताणतणाव, चिंता यापासून दूर रहा. मनशांत ठेवण्यासाठी योगा, प्राणायाम, ध्यानधारणा करावी.
- वारंवार डोकेदुखी होत असल्यास डोळ्यांचीही तपासणी करून घ्या.
- तंबाखू, गुटखा, सिगरेट, मद्यपान अशी व्यसन करणे टाळा.
तसेच डोकेदुखीवर डॉक्टरांच्या सल्ल्याशिवाय उठसुठ पेनकिलर्स घेणे टाळा. यापेक्षा वारंवार डोकेदुखीचा त्रास होत असल्यास डॉक्टरांकडे जाऊन निदान व तपासणी करून योग्य उपचार करून घ्यावेत.
हे सुध्दा वाचा – मायग्रेन डोकेदुखीची माहिती व उपाय जाणून घ्या.
Read Marathi language article about Headache Causes, Symptoms, Types and Treatment. Last Medically Reviewed on February 20, 2024 By Dr. Satish Upalkar.
