जवस खाण्याचे फायदे आणि नुकसान : Flax Seeds Benefits

जवस – Flax Seeds :

जवस विविध जीवनसत्त्वे आणि खनिजांनी समृद्ध असून यात प्रोटिन्स, फायबर आणि ओमेगा-3 फॅटी ऍसिड या उपयुक्त घटकांचे प्रमाण मुबलक असते. जवसात असणाऱ्या ओमेगा-3 फॅटी ऍसिड, लिग्नान्स आणि फायबर यासारख्या पोषकघटकांमुळे जवस आरोग्यासाठी अत्यंत फायदेशीर असते.

जवस म्हणजे काय..?

जवसला मराठीत अळशी तर हिंदीमध्ये अलसी असे म्हणतात. जवस बियांना इंग्लिशमध्ये flax seeds किंवा linseed या नावानेही ओळखले जाते. तपकिरी आणि सोनेरी असे दोन प्रकारचे जवस असते. दोन्ही प्रकारचे जवस हे आरोग्यासाठी उपयुक्त असतात. जवसमध्ये प्रोटीन्स, फायबर, ओमेगा-3 फॅटी ऍसिडस्, कॉपर,थायमिन आणि महत्वाची अँटीऑक्सिडंट असे अनेक पोषक घटक भरपूर प्रमाणात असतात.

जवस हे अनेक पोषक तत्वांनी समृद्ध असल्याने जवस खाणे हे आपल्या आरोग्यासाठी खूप फायदेशीर असते. जवस खाल्याने रक्तातील वाईट कोलेस्टेरॉल कमी होते. रक्तदाब नियंत्रित राहतो. त्यामुळे हृदयाच्या आरोग्यासाठी उपयुक्त असते. ब्लडशुगर आटोक्यात ठेवते त्यामुळे डायबेटिस मध्येही जवस उपयुक्त असते. जवसात असणाऱ्या लिग्नान्स अँटीऑक्सिडंटमुळे काही कॅन्सरपासूनही रक्षण होते. यातील फायबर्समुळे पोट नियमित साफ होण्यास मदत होते. जवस खाण्यामुळे वजन आटोक्यात राहते, हिमोग्लोबिन वाढते, हाडे मजबूत होतात. असे जवस खाण्याचे विविध फायदे असतात.

जवस खाण्याचे 11 आरोग्यदायी फायदे :

1) हृदयासाठी उपयुक्त..
जवसमध्ये हृदयाच्या उत्तम आरोग्यासाठी आवश्यक असणाऱ्या ओमेगा-3 फॅटी ऍसिडचे प्रमाण भरपूर असते. त्यामुळे जवस आहारात असल्यास हार्ट अटॅक, पक्षाघात येण्याचा धोका कमी होतो. याशिवाय रक्तातील वाईट कोलेस्टेरॉल कमी होण्यास मदत होते तसेच रक्तवाहिन्यामध्ये कोलेस्टेरॉल जमा होण्यासही अटकाव यामुळे होतो. कोलेस्टेरॉल कमी करण्याचे उपाय जाणून घ्या..

2) कॅन्सरपासून बचाव करते..
जवसमध्ये लिग्नान्स अँटीऑक्सिडंट भरपूर असते. कोणत्याही शाकाहारी पदार्थांपेक्षा जवसमध्ये 800 पट लिग्नान्स अँटीऑक्सिडंट असते त्यामुळे कॅन्सरचा धोका कमी होण्यास मदत होते. जवस नियमित खाण्यामुळे स्त्रियांमध्ये ब्रेस्ट कॅन्सर तर पुरुषांमध्ये प्रोस्टेट कॅन्सर होण्यापासून रक्षण होते.

3) फायबर्स मिळते..
केवळ एक चमचा जवसामधून 3 ग्रॅम फायबर्स (तंतुमय पदार्थ) मिळतात. फायबर्समुळे पोट नियमित साफ होण्यास मदत होते. तसेच फायबर्समुळे रक्तातील साखर आणि कोलेस्टेरॉल नियंत्रित ठेवले जाते.

4) कोलेस्टेरॉल कमी करते..
जवस रक्तातील वाईट कोलेस्टेरॉल कमी करते, चांगले कोलेस्टेरॉल वाढवते आणि रक्तवाहिन्यात कोलेस्टेरॉल साचू देत नाही. दररोज 3 चमचा जवसची चटणी आहारात असल्यास 20% वाईट कोलेस्टेरॉल (म्हणजे LDL कोलेस्टेरॉल) कमी होते. तर हार्टसाठी आवश्यक असे चांगले कोलेस्टेरॉल (म्हणजे HDL कोलेस्टेरॉल) 15% नी वाढते.

5) रक्तदाब आटोक्यात ठेवते..
हाय ब्लडप्रेशरमुळे हार्ट अटॅक, पक्षाघात, किडनी निकामी होणे यासारखे गंभीर समस्या होत असतात. यासाठी ब्लडप्रेशर नियंत्रित असणे आवश्यक असते. जवस नियमित खाण्यामुळे ब्लडप्रेशर नियंत्रित राहण्यास मदत होते. त्यामुळे हाय ब्लडप्रेशरचा त्रास असल्यास आहारात जवसचा वापर उपयोगी ठरतो.

6) डायबेटीसमध्ये उपयोगी..
जवस खाल्याने ब्लड शुगर लेव्हल कमी होते. त्यामुळे मधुमेह नियंत्रित राहण्यास मदत होते. तसेच जवस रक्तातील वाईट कोलेस्टेरॉल कमी करते, चांगले कोलेस्टेरॉल वाढवते आणि रक्तवाहिन्यात कोलेस्टेरॉल साचू देत नाही. यात हार्टसाठी आवश्यक असणाऱ्या अमेगा-3 फॅटी ऍसिडचे प्रमाण मुबलक असते. त्यामुळे जवस नियमित आहारात असल्यास डायबेटीस रुग्णांना सदैव असणारा हार्ट अटॅक, पक्षाघात, हाय ब्लडप्रेशर याचा धोका कमी होतो.

7) अॅनिमिया दूर करते..
जवसामध्ये लोह (आयरन) मुबलक असते जे अॅनिमिया दूर करण्यास फायदेशीर ठरते.

8) लिव्हरसाठी उपयुक्त..
जवसामधील अँटीऑक्सीडेंट्स बॉडीला डिटॉक्स करतात ज्यामुळे लिव्हर प्रॉब्लेम दूर होते.

9) हाडांसाठी उपयुक्त..
रोज एक चमचा जवस पावडर खाल्ल्याने आपली हाडे व सांधे मजबूत होतात.

10) वजन आटोक्यात ठेवते..
जवस खाण्यामुळे भूक नियंत्रित राहण्यास मदत होते. याशिवाय यात फायबर्सही मुबलक असते त्यामुळे वजन आटोक्यात राहण्यास मदत होते.

11) शाकाहारी लोकांसाठी सुपरफूड..
मासे खाणाऱ्या लोकांना माशांमधून ओमेगा-3 फॅटी ऍसिड मिळत असते. पण शाकाहारी असणाऱ्या लोकांचे काय? हृदयाच्या आरोग्यासाठी ओमेगा-3 फॅटी ऍसिडची अत्यंत आवश्यकता असते. त्यामुळे ओमेगा-3 फॅटी ऍसिड मिळण्यासाठी आहारात जवसचा जरूर समावेश करावा.

याशिवाय जवसमध्ये उच्च दर्जाचे प्रोटिन्सही असते. मांस, मासे, अंडी न खाण्यामुळे पुरेसे प्रोटीन शाकाहारी लोकांना मिळत नाही. त्यामुळे शाकाहारी लोकांसाठी ओमेगा-3 फॅटी ऍसिड, प्रोटिन्स देणारे जवस हे सुपरफूडचं आहे.

जवस कसे खावे..?

जवस बिया थोड्या गरम करून त्यामध्ये थोडे सैंधव मीठ (काळे मीठ), तिखट घालून मिक्सरला बारीक करून याची सुखी चटणी करून आहारात सामावेश करावी.

जवस खाण्यामुळे होणारे नुकसान :

जवस हे अनेक पोषकघटकांनी युक्त असते. असे असूनही काही लोकांसाठी ते थोडे अपायकारक ठरू शकते. जवस अधिक प्रमाणात खाल्यामुळे अतिसार, पोटदुखी, गॅसेस, बद्धकोष्ठता यासारख्या समस्या होऊ शकतात.

जवस कोणी खाऊ नये..?

• गरोदरपणात जवस खाऊ नये. इस्ट्रोजेन हॉर्मोनप्रमाणे जवस कार्य करत असल्याने प्रेग्नन्सीमध्ये व डिलिव्हरीनंतर काही दिवस जवस खाणे टाळावे.
• जवस खाण्यामुळे रक्त पातळ होत असल्याने ब्लिडिंग समस्या (रक्तस्त्राव होण्याची समस्या) असणाऱ्यांनी जवस खाणे टाळावे.
• जवस खाण्यामुळे रक्त पातळ होऊन रक्तस्राव होण्याची शक्यता असल्याने मोठ्या शस्त्रक्रियेनंतर काही दिवस जवस खाणे टाळावे.
• जवस खाण्यामुळे रक्तातील साखर एकाएकी कमी होऊ शकते त्यामुळे डायबेटीस रुग्णांनी जवस खाताना थोडी खबरदारी घ्यावी. डायबेटीस रुग्णांनी जवस अधिकप्रमाणात खाणे टाळावे.
• जवस खाण्यामुळे ब्लडप्रेशर कमी होत असल्याने लो ब्लडप्रेशरचा त्रास असणाऱ्यांनी जवस खाणे टाळावे.

जवसमधील पोषकतत्वे (Nutrition contains) –

एक चमचा म्हणजे साधारण 7 ग्रॅम जवसात पुढीलप्रमाणे पोषकतत्वे असतात.

• कॅलरी – 37
• प्रोटीन्स – 1.3 ग्रॅम
• कर्बोदके – 2 ग्रॅम
• फायबर – 1.9 ग्रॅम
• एकूण फॅट – 3 ग्रॅम
• सॅच्युरेटेड फॅट – 0.3 ग्रॅम
• मोनोअनसॅच्युरेटेड फॅट – 0.5 ग्रॅम
• पॉलीअनसॅच्युरेटेड फॅट – 2.0 ग्रॅम
• कोलेस्टेरॉल – 0%
• ओमेगा-3 फॅटी ऍसिड – 1597 मिलीग्राम
• व्हिटॅमिन-B1 – दिवसाच्या एकूण गरजेपैकी (RDI) 8%
• व्हिटॅमिन-B6 – 2% of the RDI
• फोलेट – 2% of the RDI
• कॅल्शियम – 2% of the RDI
• लोह – 2% of the RDI
• मॅग्नेशियम – 8% of the RDI
• फॉस्फरस – 4% of the RDI
• पोटॅशियम – 2% of the RDI

हे सुद्धा वाचा – बदाम खाण्याचे फायदे जाणून घ्या..

Read Marathi language article about Flax Seeds health benefits & Side effects. Last Medically Reviewed on March 3, 2024 By Dr. Satish Upalkar.