Dr Satish Upalkar’s article about Parkinson’s disease in Marathi.
कंपवात – Parkinson’s disease :
कंपवात किंवा पार्किन्सन हा प्रामुख्याने वृद्धांचा मेंदूसंबंधित आजार असून 60 वर्षानंतरच्या वृद्ध व्यक्तीमध्ये हा आजार होण्याचे प्रमाण जास्त आहे. काहीवेळा साठ वर्षाच्या आतील लोकांनाही पार्किन्सन्सचा आजार होऊ शकतो. या लेखात डॉ सतीश उपळकर यांनी कंपवात आजाराची लक्षणे, कारणे व उपचार याविषयी माहिती सांगितली आहे.
पार्किन्सन्स डिसिजमुळे अनेक प्रकारच्या आरोग्य समस्या निर्माण होतात. या आजारावर निश्चित असा उपचार उपलब्ध नाही. मात्र योग्यवेळी यावर ट्रीटमेंट घेतली तर ही समस्या काही प्रमाणात कमी केली जाऊ शकते तसेच पुढे निर्माण होणारी अनेक लक्षणेही टाळता येतील.
कंपवाताची कारणे – Causes of Parkinson’s ::
या आजाराची कारणे अजून निश्चित सांगता येत नाहीत जगभर याबाबतचे संशोधन चालू आहे. पार्किन्सन्स डिसिज हा न्यूरोडिजनरेटीव्ह (मेंदूसंबंधी) आजार आहे. अनुवांशिक घटक, वृद्धापकाळ, मेंदूतील बिघाड आणि काही औषधांचे दुष्परिणाम ह्या आजारास कारणीभूत ठरतात.
सामान्यतः आपल्या मेंदूच्या ‘सबस्टेंशिया निग्रा’ या भागात शरीराची हालचाल व तोल सांभाळण्याचे कार्य करण्यासाठी आवश्यक असणारा डोपामाइन नावाचा पदार्थ तयार होत असतो. तर पार्कीन्संन्समध्ये डोपामाइन तयार करणाऱ्या मेंदूच्या ‘सबस्टेंशिया निग्रा’ या भागातील पेशी हळूहळू कमी होऊ लागतात.
आणि जेंव्हा डोपामाइनची पातळी 60 ते 80 टक्क्यांपर्यंत कमी येते तेंव्हा पार्किन्सनची लक्षणे दिसू लागतात. अशावेळी शरीराच्या हालचाली मंदावतात, तोल सांभाळता येत नाही, शरिराला कंप सुटतो, हाता-पायाचे स्नायू कडक होतात यासारखी लक्षणे दिसू लागतात आणि जसजसे या पेशी व त्यांचे कार्य कमी होत जाते तसतसे लक्षणे वाढत जातात.
पार्किन्सनची लक्षणे – Parkinson’s disease symptoms :
- शरीराला कंप सुटतो (Tremors) पार्किन्सन्स मध्ये हात, बोटे, खांदा, पाय यांमध्ये कंप होऊ लागतो.
- शारीरिक हालचाली मंदावणे. अंघोळ करणे, कपडे घालणे यासारख्या दररोजच्या क्रिया करण्यास वेळ लागणे.
- हाताने लिहिताना कंप सुटतो.
- या आजारात स्नायू कडक होतात त्यामुळे स्नायू दुखतात.
- शरीराचा तोल सांभाळता येत नाही.
- चालताना जवळजवळ पावले टाकली जातात.
- अन्न गिळताना त्रास होणे.
- झोप न लागणे.
- डिप्रेशन आणि तणावाखाली वावरणे.
वारंवार लघवीस जावे लागणे ही लक्षणे दिसू शकतात.
पार्किन्सन आजार होण्याचा जास्त धोका यांना असतो – Parkinson’s risk factors :
- 50 ते 60 वयोगटातील व्यक्ती,
- स्त्रियांपेक्षा पुरुषांमध्ये आजार होण्याचा जास्त धोका असतो.
- युरोपियन लोकांमध्ये,
- आनुवंशिकतमुळे,
- डोक्याला दुखापत झाल्यामुळे कंपवात होण्याचा धोका अधिक वाढतो.
पार्किन्सन आजाराचे निदान – Parkinson’s diagnosis test :
रुग्णाचे वय, कौटुंबिक इतिहास आणि रुग्णात असलेली लक्षणे यावरून आपले डॉक्टर कंपवाताचे निदान करतील. याशिवाय काहीवेळा CT स्कॅन किंवा MRI स्कॅन या तपासण्या केल्या जातील.
कंपवातावरील उपचार – Parkinson’s treatments :
पार्किन्सन आजार हा उपचारांनी पूर्णपणे बरा होत नाही. मात्र योग्यवेळी यावर ट्रीटमेंट घेतली तर ही समस्या काही प्रमाणात कमी केली जाऊ शकते तसेच पुढे निर्माण होणारी अनेक लक्षणेही टाळता येतील. उपचारांमध्ये योग्य आहार, व्यायाम, विश्रांती आणि औषधोपचार यांचा अवलंब केला जातो.
पार्किन्सनमध्ये औषधोपचाराचा उद्देश हा असलेल्या लक्षणावर नियंत्रण ठेवणे, नवीन लक्षणे निर्माण करण्यास प्रतिबंध करणे आणि रुग्णाचे जगणे सुसह्य करणे असा असतो.
डोपामाइनच्या कमतरतेने हा आजार होत असल्याने यामध्ये डोपामाइनला पुन्हा भरण्यास मदत करणारे लेव्होडोपा सारखी औषधे उपचारांमध्ये वापरली जातात. याशिवाय ब्रोमोक्रिप्टिन, प्रॅमीपेक्झोल आणि रोपीनिरोल यासारखी डोपामाइन अ‍ॅगोनिस्ट प्रकारची औषधेसुद्धा उपयोगी ठरतात. याशिवाय कंप कमी करण्यासाठी Anti-Tremor औषधे, नैराश्य कमी करण्यासाठी Antidepressant औषधे दिली जातील. तसेच योग्य व्यायाम, स्पीचथेरपी, फिजिओथेरपी, योगासने यांचाही उपचारामध्ये समावेश करण्यात येईल.
औषधोपचार, थेरपी आणि जीवनशैलीत बदल करूनही कंपवाताचं अपेक्षित उपचार होत नसल्यास यावर deep brain stimulation (DBS) ह्या ऑपरेशनचा पर्यायही उपलब्ध आहे.
कंपवाताच्या रुग्णाचा आहार असा असावा – Parkinson’s diet chart :
पार्किन्सनमध्ये मेंदूतीळ डोपामाइन पातळी कमी होत असते. त्यामुळे योग्य पार्किन्सन झाल्यास किंवा हा आजार होऊ नये म्हणून योग्य आहाराचे महत्त्व आहे. यासाठी कंपवात झाल्यास काय खावे व काय खाऊ नये याची माहिती खाली दिली आहे.
मेंदूच्या आरोग्यासाठी आहारात अँटीऑक्सिडंट्स व ओमेगा -3 फॅटी ऍसिड असणाऱ्या पदार्थांचा समावेश असणे आवश्यक असते. यासाठी हिरव्या पालेभाज्या, विविध फळे, सुकामेवा, जवस, दूध व दुधाचे पदार्थ, मासे यांचा आहारात आवर्जून समावेश करा. मात्र चरबी व कोलेस्टेरॉल वाढवणारे पदार्थ, तेलकट पदार्थ, बेकरी प्रोडक्ट खाणे टाळावे.
हे सुद्धा वाचा..
4 Sources- https://www.nhp.gov.in/disease/neurological/parkinson-s-disease
- https://www.nia.nih.gov/health/parkinsons-disease
- https://www.parkinson.org/understanding-parkinsons/what-is-parkinsons
- https://www.healthdirect.gov.au/parkinsons-disease
In this article information about Parkinson’s disease Causes, Symptoms, Diagnosis and Treatments in Marathi language. This health article is written by Dr Satish Upalkar (Certified physician and Healthcare expert).