स्वादुपिंडाला सूज येणे (Pancreatitis) :
या विकारात स्वादुपिंड (Pancreas) हा अवयव संक्रमित होऊन त्यास सूज येते. पचनक्रियेमध्ये स्वादुपिंड महत्वाची भुमिका निभावतो. हा अवयव पोटाजवळ असून त्यामधून महत्वाचे स्त्राव निघत असतात. या स्रावांमध्ये पाचकस्राव (Digestive enzymes), इन्सुलिन स्त्राव आणि Glucagons या महत्वच्या स्त्रावांचे स्त्रवण स्वादुपिंडातून होत असते. हे स्राव स्वादुपिंड नलिकेतून ग्रहणीमध्ये येऊन लहान आतड्यात अन्नात मिसळून पचनक्रियेमध्ये भाग घेतात.
मात्र जेंव्हा स्वादुपिंड नलिकेमध्ये बाधा निर्माण होतो तेंव्हा स्वादुपिंडातील स्त्राव ग्रहणीमध्ये जाण्यास अडथळा होतो. त्यामुळे स्वादुपिंड संक्रमित होऊन त्यास सुज येते. शरीराला आवश्यक असणाऱ्या स्वादुपिंड स्त्रावांच्या कमतरतेमुळे शरीरात असंतुलन निर्माण होते. पचनक्रियेवर विपरीत परिणाम होतो. रक्तातील साखरेवर नियंत्रण ठेवणाऱ्या इन्सुलिन स्त्रावाच्या कमतरतेमुळे रक्तातील साखर अनियंत्रित होते. पर्यायाने मधुमेहाचीही स्थिती निर्माण होऊ शकते.
स्वादुपिंडाला सूज येण्याची कारणे (Pancreatitis causes) :
ह्या रोगाची कारणे पुढीलप्रमाणे असतात.
- पित्ताशयातील खड्यामुळे स्वादुपिंडाला सूज येऊ शकते. कारण हा खडा स्वादुपिंड नलिकेत अडकल्याने स्वादुपिंडाला सूज येते.
- जास्त तेलकट आहार सेवन करणे.
- जास्त प्रमाणात दारू पिण्यामुळे स्वादुपिंडाला सूज येऊ शकते.
- तसेच विविध विकारांमुळेही हा त्रास होऊ शकतो. यामध्ये पित्ताशयाचे विकार, पित्ताशयात खडे होणे, पेप्टिक अल्सर, स्वादुपिंडाचे आजार, हायपरथायरॉईड, गालफुगी, उच्चरक्तदाब यासारखे विकारातून स्वादुपिंडाला सूज येऊ शकते.
- स्वादुपिंडाच्या कॅन्सरमुळेही स्वादुपिंडाला सूज येऊ शकते.
- स्वादुपिंडात इन्फेक्शन झाल्याने,
- काही औषधांच्या परिणामामुळे,
- पोटाला मार लागणे यांमुळेही हा त्रास होऊ शकतो.
कोणामध्ये हा त्रास अधिक दिसून येतो..? (Pancreatitis risk factors) –
- दारू, अल्कोहोल याचे व्यसन असणाऱ्या व्यक्ती,
- सिगारेट स्मोकिंग करणाऱ्या व्यक्ती,
- लठ्ठ व्यक्ती,
- तेलकट, चरबीयुक्त पदार्थ वारंवार खाणाऱ्या व्यक्तींमध्ये स्वादुपिंडाला सूज येणे याचे प्रमाण अधिक असते.
स्वादुपिंडाला सूज आल्याची लक्षणे (Pancreatitis symptoms) :
- पोटात दुखणे, स्वादुपिंडातील विकारांमुळे पोटाच्या मधल्या व आजूबाजूला वरच्या भागात दुखते, यामुळे पाठीकडेही वेदना होऊ शकतात.
- पोटावर स्पर्श केल्यास वेदना अधिक जाणवणे, त्या ठिकाणचा भाग हा जास्त कठोर वाटणे.
- जेवणानंतर पोटात दुखायला लागते.
- मळमळणे व उलटी होणे.
- पोट फुगणे, पोट साफ न होणे,
- दुर्गंधीत आणि तेलकट संडासला होणे,
- भूक मंदावणे, वजन कमी होणे,
- अशक्तपणा
- ताप येणे यासारखी लक्षणे स्वादुपिंडाला सूज आल्यास दिसू शकतात..
स्वादुपिंड सुज आणि प्रकार (Types) :
स्वादुपिंडाला सूज येणे याचे Acute आणि Chronic (क्रॉनिक) असे दोन प्रकार असतात. Acute प्रकारामध्ये लगेच त्रास होऊ लागतो. तर Chronic मध्ये बऱ्याच दिवसापासून हा त्रास होत असतो.
स्वादुपिंड सुजणे याचे निदान (Pancreatitis diagnosis) –
स्वादुपिंडातील त्रासाचे नेमके निदान होण्यासाठी अल्ट्रासाउंड, CT scan, MRI स्कॅन, एक्स रे परिक्षण वैगरे तपासण्या कराव्या लागू शकतात. यामुळे स्वादुपिंड नलिकेमध्ये खडे आहेत का वैगरे माहिती मिळते.
याशिवाय रक्त आणि लघवीची तपासणी केली जाते. स्वादुपिंडावर सूज आल्यास रक्तातील अमायलेझ या एन्झाइमची पातळी वाढलेली असते. तसेच रक्तातील पांढऱ्या पेशींची संख्या तपासली जाते. तर लघवीची तपासणी करून साखरेचे प्रमाण तपासले जाते.
स्वादुपिंडाला सूज येणे यावरील उपचार (Pancreatitis treatments) :
स्वादुपिंडाच्या त्रासावर वेळीच योग्य उपचार करणे आवश्यक आहे. उपचार न केल्यास स्वादुपिंड निकामी होणे, डायबेटीस होणे, पचनक्रियेत बाधा येणे यासारखे गंभीर परिणाम होऊ शकतात. असा त्रास होऊ लागल्यास रुग्णाने जास्त तेलकट आहार खाणे टाळावे, दारूचे व्यसन असल्यास दारू पिणे टाळले पाहिजे.
उपचारामध्ये वेदना थांबवण्यासाठी डॉक्टर वेदनाशामक औषधांचा वापर करतील. इन्फेक्शन असल्यास योग्य ते अँटिबायोटिकही दिले जाईल. तर स्वादुपिंड नलिकेत खडे झालेले असल्यास शस्त्रक्रियेद्वारे खडे काढले जातात.
स्वादुपिंडाला सूज आल्यावर घ्यायचा आहार :
स्वादुपिंडाला सूज आल्यास त्रास पूर्णपणे बरा होईपर्यंत योग्य आहार घेणे आवश्यक आहे. यासाठी पुढे स्वादुपिंडाला सूज आल्यावर काय खावे व काय खाऊ नये याची माहिती दिलेली आहे.
- स्वादुपिंडाला सूज आल्यास तेलकट, चरबीयुक्त पदार्थ, मसालेदार पदार्थ खाऊ नयेत.
- मांसाहार कमी करावा.
- जास्त फॅटयुक्त दुग्धजन्य पदार्थ खाणे टाळावे.
- साखरेचे गोड पदार्थ, विविध मिठाई वैगेरे खाणे कमी करावे.
- दारू, सिगारेट, तंबाखू अशी व्यसने पूर्णपणे बंद करावीत.
- चहा, कॉफी पिणे कमी करावे.
- पचनास हलका असणारा आहार घ्यावा.
- दिवसातून तीन चारवेळा थोडा थोडा आहार घ्यावा.
- पुरेसे पाणी प्यावे.
- शहाळ्याचे पाणी, रसदार फळे आहारात असावीत.
स्वादुपिंडाला सूज आल्यास असा आहार काही दिवस घेणे गरजेचे असते.
स्वादुपिंडाच्या कँसरपासून सावध राहा ..
स्वादुपिंडाच्या ठिकाणी सूज येणे, त्याठिकाणी वेदना होणे हे स्वादुपिंडाच्या कँसर संबंधितही लक्षण असू शकते. स्वादुपिंडाच्या कँसरची लक्षणे सुरवातीला सहसा दिसून येत नाहीत. मात्र कँसर जसजसा पुढील स्टेजमध्ये पोहचतो तेंव्हाच त्याची लक्षणे दिसू लागतात म्हणून स्वादुपिंडाच्या कॅन्सरला ‘सायलेंट किलर’ असेही ओळखले जाते. स्वादुपिंडाच्या कॅन्सरविषयी अधिक माहिती जाणून घेण्यासाठी येथे क्लिक करा.
संबंधित खालील माहितीही वाचा..
Read Marathi language article about pancreatitis causes, symptoms, diagnosis & treatments. Last Medically Reviewed on February 15, 2024 By Dr. Satish Upalkar.
