प्रेग्नन्सीमध्ये सोनोग्राफी तपासणी कधी आणि कशासाठी करावी लागते?

गरोदरपणातील सोनोग्राफी तपासणी (Pregnancy Sonography) :

प्रेग्नन्सीमध्ये अल्ट्रासाऊंड सोनोग्राफी तपासणीचे खूप महत्त्व असते. सोनोग्राफीमुळे गर्भाची होणारी वाढ आणि हालचाल आपण पाहू शकतो. याशिवाय गर्भात असलेले दोष यांचे ज्ञानही सोनोग्राफी तपासणीतून होण्यास मदत होऊ शकते. याबरोबरच ज्या गरोदर स्त्रियांमध्ये गर्भपात होण्याचा जास्त धोका असतो त्या स्त्रियांमध्ये सोनोग्राफीच्या आधारेच उपचार ठरवले जातात.

प्रेग्नन्सीच्या नऊ महिन्यांच्या काळात साधारणपणे चार ते पाच वेळा सोनोग्राफी केली जाते. तर गर्भावस्थेत काही समस्या निर्माण झाल्यास यापेक्षाही जास्त वेळा सोनोग्राफी करावी लागू शकते. गरोदरपणात सोनोग्राफी तपासणी किती वेळा करणे आवश्यक असते.

गर्भावस्थेत सोनोग्राफी तपासणी कधी आणि केंव्हा करावी लागते..?

पहिली सोनोग्राफी –
6 ते 10 आठवड्यांदरम्यान (म्हणजे दीड ते दुसऱ्या महिन्यात) करतात. याला डेटिंग स्कॅन असेही म्हणतात.

दुसरी सोनोग्राफी –
11 ते 14 व्या आठवड्यांदरम्यान (म्हणजे तिसऱ्या ते चौथ्या महिन्यात) करतात. याला न्यूकल ट्रान्सलुसेन्सी स्कॅन (NT स्कॅन) असेही म्हणतात.

तिसरी सोनोग्राफी –
18 ते 22 व्या आठवड्यांदरम्यान (म्हणजे चौथ्या ते पाचव्या महिन्यात) करतात. याला टार्गेटेड सोनोग्राफी किंवा एनॉमली स्कॅन असेही म्हणतात.

चौथी सोनोग्राफी –
21 ते 32 व्या आठवड्यांदरम्यान (म्हणजे सातव्या ते आठव्या महिन्यात) करतात. याला ग्रोथ स्कॅन असेही म्हणतात.

पाचवी सोनोग्राफी –
36 ते 40 आठवड्यांदरम्यान (म्हणजे शेवटच्या महिन्यात) करतात. याला कलर डॉपलर स्कॅन असे म्हणतात.

अधिकवेळा सोनोग्राफी केंव्हा करावी लागू शकते..?

• मातेचे वय 35 वर्षापेक्षा जास्त असल्यास,
• जुळी बालके होणार असल्यास,
• गर्भाची अपेक्षित वाढ झालेली नसल्यास,
• गर्भजल कमी असल्यास,
• ऐजिंग प्लेसेंटा किंवा नाळेला रक्तपुरवठा कमी होत असल्यास,
• गर्भवतीला उच्च रक्तदाब किंवा मधुमेह समस्या असल्यास अधिकवेळा सोनोग्राफी करावी लागू शकते.

गरोदरपणात पहिली सोनोग्राफी कधी करावी..?

प्रेग्नन्सीच्या पहिल्या 6 ते 10 आठवड्यांदरम्यान (म्हणजे दीड ते दोन महिन्यादरम्यान) पहिली सोनोग्राफी करतात. याला डेटिंग स्कॅन असेही म्हणतात. गरोदरपणात ही पहिली सोनोग्राफी करणे खूप आवश्यक असते. यामध्ये गर्भधारणा झाली आहे की नाही ते तपासले जाते. गर्भधारणा झाली असल्यास गर्भाची वाढ कशी होत आहे, ते पाहिले जाते. गर्भाच्या लांबीनुसार त्याचे किती आठवडे झाले आहेत ते ठरवले जाते. त्यावरून डिलिव्हरीची नियोजित तारीख सांगितली जाते.

याशिवाय एकापेक्षा जास्त गर्भ आहेत का तेही यावेळी पाहिले जाते तसेच गर्भ नेमका कोठे रुजला आहे, गर्भधारणा गर्भाशयाच्या बाहेर झाली नसल्याची खात्री या तपासणीमुळे होण्यास मदत होते.

प्रेग्नन्सीमध्ये दुसरी सोनोग्राफी केंव्हा करावी..?

प्रेग्नन्सीच्या 11 ते 14 व्या आठवड्यांदरम्यान (म्हणजे तीन ते चार महिन्यात) दुसरी सोनोग्राफी करतात. याला न्यूकल ट्रान्सलुसेन्सी स्कॅन (NT स्कॅन) असेही म्हणतात. गरोदरपणात ही दुसरी सोनोग्राफी करणेही खूप आवश्यक असते. या स्कॅनच्या निष्कर्षातून गर्भामध्ये जेनेटिक दोष म्हणजे मतिमंद, डाऊन सिंड्रोम, पॅटाऊ सिंड्रोम किंवा एडवर्ड्स सिंड्रोम असे दोष जन्मणाऱ्या बाळात किती प्रमाणात असू शकतात, याचा अंदाज या सोनोग्राफीद्वारे घेतला जातो. यावरून डॉक्टरांच्या सल्ल्याने पुढील दिशा ठरवली जाते.

या सोनोग्राफीमध्ये गर्भाच्या नाकाच्या हाडाची तपासणी केली जाते. ज्या गर्भाचे हे हाड तयार झालेले दिसते तो रिपोर्ट ठीक आहे, असे समजले जाते किंवा त्या गर्भात डाउनसिंड्रोमची शक्यता कमी असू शकते. एन. टी. तपासणीमुळे 80 टक्के डाउनसिंड्रोमचे वेळीच निदान शक्य होते. याच वेळी डाउनसिंड्रोमचे अधिक अचूक निदान होण्यासाठी ‘डबलमार्कर’ ही रक्ताची चाचणी केली जाते. या सर्व तपासण्यातील रिपोर्टनुसार गर्भात डाउनसिंड्रोम आहे की नाही याचे निश्चित निदान केले जाते. त्यामुळे दुसरी सोनोग्राफी ही अत्यंत आवश्यक तपासणी समजली जाते.

गर्भावस्थेत तिसरी सोनोग्राफी कधी करतात..?

18 ते 22 व्या आठवड्यांदरम्यान (म्हणजे चौथ्या ते पाचव्या महिन्यात) करतात. याला टार्गेटेड सोनोग्राफी किंवा एनॉमली स्कॅन असेही म्हणतात. यामध्ये गर्भाचे डोके, पाठ, पोट, हृदय, हातपाय, चेहरा यांची व्यवस्थित तपासणी केली जाते. चौथ्या महिन्यात गर्भाचा आकार आणि वजन वाढते. या वेळी गर्भाचे वजन 300 ते 500 ग्रॅम इतके असते. यावेळी गर्भाचे पूर्ण अवयव तपासले जातात ही सोनोग्राफी तपासणीही आवश्यक अशी असते.

गरोदरपणात चौथी सोनोग्राफी कधी केली जाते..?

21 ते 32 व्या आठवड्यांदरम्यान (म्हणजे सातव्या ते आठव्या महिन्यात) करतात. याला ग्रोथ स्कॅन असेही म्हणतात. यामध्ये बाळाची वाढ, गर्भजलाची पातळी, बाळाचे वजन बाळातील जन्मदोष अशा बऱ्याच बाबींकडे लक्ष दिले जाते.

प्रेग्नन्सीत पाचवी सोनोग्राफी कधी करतात..?

36 ते 40 आठवड्यांदरम्यान (म्हणजे शेवटच्या महिन्यात) करतात. याला कलर डॉपलर स्कॅन असे म्हणतात. यामध्ये बाळाची झालेली वाढ, बाळाची हालचाल, गर्भजलाचे प्रमाण, प्लॅसेंटाची मॅच्युरिटी आणि नाळेचा रक्तपुरवठा याची तपासणी केली जाते. ही सुद्धा एक महत्त्वाची अशी सोनोग्राफी तपासणी असते. विशेषतः वजन किंवा गर्भजल कमी असणाऱ्या जास्त जोखमीच्या गरोदरपणात या तपासणीच्या आधारे पुढील उपचार ठरवले जातात.

Read Marathi language article about How many times sonography should be done in pregnancy. Last Medically Reviewed on February 17, 2024 By Dr. Satish Upalkar.