सोरायसिस होण्याची कारणे, लक्षणे आणि उपचार – Psoriasis treatment

सोरायसिस – Psoriasis :

सोरायसिस ही त्वचासंबंधी एक समस्या असून यामध्ये त्वचेच्या पेशींची जलदपणे वाढ होते. त्वचेवर लालसर, सुजयुक्त चट्टे येतात व तेथून पापुद्रे किंवा खवले निघत असतात. याला सोरियाटिक स्केल असे म्हणतात.

सोरायसिसमध्ये त्वचेवर लाल चट्टे निर्माण होऊन तेथे प्रचंड खाज सुटते. तेथील त्वचा ही जाड होते व त्वचेत पांढरट-चंदेरी रंगाचे पापुद्रे निर्माण होतात. पापुद्रे असणाऱ्या ठिकाणी खाजवल्यास भुसा होऊन पापुद्रे खाली पडत असतात.

सोरायसिसचे चट्टे प्रामुख्याने कोपरा, गुडघे अशा सांध्यांच्या ठिकाणी झालेले आढळतात. याशिवाय ते शरीराच्या डोके, चेहरा, कानाच्या मागे, मान, हात, पाय, पाठ अशा भागावरही होऊ शकतात.

सोरायसिसचे प्रकार (Psoriasis types) :

सोरायसिसचे पाच मुख्य प्रकार आहेत.

1) प्लेक सोरायसिस (Plaque psoriasis) –
प्लेक सोरायसिस हा सोरायसिसचा सर्वात सामान्य प्रकार आहे. साधारण 80 टक्के रुग्ण हे या प्रकारचे असतात. यामध्ये त्वचेवर मोठ्या आकाराचे लालसर व सुजयुक्त चट्टे येतात. पांढरट-चांदीच्या रंगाचे पापुद्रे येतात. त्याठिकाणची त्वचा जाड होते, त्वचेला खाज येत असते. सामान्यतः कोपर, गुडघे आणि डोक्यावरील त्वचेत ह्या प्रकारचा सोरायसिस आढळतो.

2) गट्टेट सोरायसिस (Guttate psoriasis) –
गट्टेट सोरायसिसमुळे त्वचेवर लहान-लहान गुलाबी रंगाचे चट्टे (पॅच) येतात. छाती, पाठ, हात आणि पाय येथील त्वचेवर ह्या प्रकारचा सोरायसिस आढळतो. या प्रकारात खाज कमी असते. लहान मुलांमध्ये हा प्रकार अधिक आढळतो.

3) पुस्ट्युलर सोरायसिस (Pustular psoriasis) –
या प्रकारच्या सोरायसिसमध्ये सुजयुक्त आणि पु-भरलेले चट्टे येतात. हात आणि पायावरील त्वचेवर प्रामुख्याने ह्या प्रकारचा सोरायसिस आढळतो. तसेच तो शरीराच्या इतर ठिकाणीही होऊ शकतो.

4) इन्व्हर्स सोरायसिस (Inverse psoriasis) –
या प्रकारच्या सोरायसिसमुळे त्वचेवर लाल, चमकदार, सूजयुक्त चट्टे येतात. प्रामुख्याने काखेत, स्तनाजवळ, जांघेत किंवा गुप्तांगाच्या त्वचेच्या ठिकाणी ह्या प्रकारचा सोरायसिस आढळतो.

5) एरिथ्रोडर्मिक सोरायसिस (Erythrodermic psoriasis) –
एरिथ्रोडर्मिक सोरायसिस एक गंभीर आणि अत्यंत दुर्मिळ प्रकारचा सोरायसिस आहे. यामध्ये मोठेमोठे चट्टे व पापुद्रे येतात. हा सोरायसिसचा प्रकार जीवघेणा ठरू शकतो.

सोरायसिसची लक्षणे (Psoriasis symptoms) :

सोरायसिसच्या प्रकारानुसार सोरायसिसची लक्षणे वेगवेगळी असू शकतात. सोरायसिसची सामान्य लक्षणे पुढीलप्रमाणे आहेत.

• त्वचेवर लालसर, सुज असणारे चट्टे येणे,
• चट्ट्याभोवती खाज येणे,
• चट्टे आलेल्या ठिकाणी वेदना किंवा आग होणे,
• त्वचेवरील चट्ट्यांवर पांढरट-चांदी कलरचे पापुद्रे येणे,
• त्वचेवर खाजवल्यास पापुद्रे भुसा होऊन खाली पडणे,
• त्वचा कोरडी होऊन क्रॅक पडून रक्तस्राव होणे,
• सांध्यांच्या ठिकाणी सूज येणे, वेदना होणे.
  अशी काही लक्षणे सोरायसिस या त्वचाविकारामध्ये असतात.

सोरायसिसचा संसर्ग एकाकडून दुसऱ्याला होतो का..?

सोरायसिस हा त्वचाविकार संक्रामक नाही. त्यामुळे सोरायसिसचा त्रास असलेल्या व्यक्तीकडून दुसर्‍या व्यक्तीकडे याची लागण होत नाही. त्यामुळे सोरायसिसविषयी कोणतेही गैरसमज करून घेऊ नयेत.

सोरायसिस होण्याची कारणे (Causes of psoriasis) :

सोरायसिस नेमका कशामुळे होतो, याविषयी अद्यापही ठोस कारणे माहित झालेली नाहीत. प्रामुख्याने जेनेटिक आणि इम्यून सिस्टीम संबंधित कारणे यासाठी जबाबदार असतात.

सोरायसिस हा एक ऑटोइम्यून संबंधित विकार आहे. यामध्ये आपल्याचं शरीरातील पांढऱ्या पेशींपैकी ‘T cells’ ह्या त्वचेच्या पेशींवर हमला करत असतात. सामान्यपणे T सेलचे कार्य हे शरीराचे बॅक्टेरिया आणि इतर इन्फेक्शनपासून रक्षण करणे हे असते. मात्र चुकून त्या T पेशी जेव्हा त्वचेच्या पेशींवर अटॅक करू लागतात तेंव्हा त्वचेचे स्तर लवकर-लवकर निर्माण होऊ लागतात. त्याठिकाणी लालसर चट्टे येतात, त्वचा जाडसर होते व त्वचेतून पापुद्रे किंवा खवले निघत असतात.

याशिवाय कुटुंबात सोरायसिसची अनुवंशिकता असल्यासही हा त्रास होण्याची शक्यता अधिक असते.

सोरायसिसचे निदान असे केले जाते :

असलेली लक्षणे व शारीरिक तपासणी करून आपले डॉक्टर सोरायसिसचे निदान करू शकतात. याशिवाय निदान अधिक स्पष्ट होण्यासाठी स्किन बायोप्सी केली जाईल. यामध्ये त्वचेचा एक छोटासा नमुना घेऊन लॅबमध्ये त्याची तपासणी केली जाते.

सोरायसिसचा त्रास वाढवणारे ट्रिगर :

असे अनेक घटक आहेत की ज्यामुळे सोरायसिसचा त्रास अधिक वाढू लागतो. विशेषतः थंडीच्या दिवसात त्वचा कोरडी होऊन त्वचेवर खाज सुटते व यामुळे सोरायसिसचा त्रास अधिक वाढलेला जाणवतो. त्याचप्रमाणे खाली आणखी काही घटक दिलेले आहेत. त्या घटकांना सोरायसिस ट्रिगर असे देखील म्हंटले जाते.

• मानसिक ताणतणाव,
• सिगारेट, धूम्रपान, मद्यपान यासारखी व्यसने,
• त्वचेवर भाजणे किंवा जखम झाल्यामुळे,
• उच्च रक्तदाबावरील औषधे, मलेरियावरील औषधे, वेदनाशामक औषधे, लिथियम यासारख्या काही औषधांचे परिणाम यामुळे सोरायसिसचा त्रास वाढत असतो.

सोरायसिस वरील उपचार (Treatment options) :

सोरायसिस पूर्ण बरा होण्यासाठी कोणतेही ठोस उपचार उपलब्ध नाहीत. मात्र उपचारामुळे त्वचेवर होणारी सूज, खाज, पापुद्रे कमी करण्यासाठी तसेच त्वचेच्या पेशींची वाढ कमी करण्यास व त्रास आटोक्यात राहण्यास मदत होते. सोरायसिसवर आयुर्वेदिक आणि होमिओपॅथिक उपचारसुद्धा खूप उपयोगी ठरतात.

आपले डॉक्टर सोरायसिसवर त्वचेवर लावण्यासाठी औषधी क्रीम्स आणि मलहम देऊ शकतात. तसेच काही गोळ्या व औषधेसुद्धा दिली जातील. याशिवाय काहीवेळा लाईट थेरपीचाही अवलंब केला जातो. अल्ट्राव्हायोलेट किरणे किंवा सूर्यकिरणे यांद्वारे लाईट थेरपीद्वारे सोरायसिसवर सुरक्षित आणि प्रभावी उपचार केले जातात.

सोरायसिस कायमचा बरा होतो का..?

जेनेटिक संबंधित कारणांमुळे सोरायसिस होत असतो. त्यामुळे कोणत्याही औषध उपचारांनी सोरायसिस हा त्वचाविकार कायमचा बरा करता येत नाही. उपचारामुळे त्वचेवर होणारी सूज, खाज सुटणे, पापुद्रे येणे वैगरे त्रास आटोक्यात राहण्यास मदत होते.

सोरायसिस असल्यास काय करावे..?

• सोरायसिसच्या त्वचेवर खोबरेल तेलाने मालिश करावी. यामुळे त्वचेतील कोरडेपणा निघून जातो.
• कडुनिंबाचे तेल कापसाच्या बोळ्याने सोरायसिसच्या चकत्यांवर लावावे.
• डोक्यात सोरायसिस असल्यास तेथे कोरपडीचा गर लावून हलकी मालिश करावी.
• सोरायसिस असल्यास त्वचेवर हळदीचा लेप लावावा.

हे सुध्दा वाचा – सोरायसिसवरील उपाय जाणून जाणून घ्या.

सोरायसिस आणि पथ्य अपथ्य :

सोरायसिसचा त्रास असणाऱ्या रुग्णांनी फायबर्स, ओमेगा -3 फॅटी ऍसिड, जीवनसत्त्वे, खनिजे यांनी परिपूर्ण असणारे पदार्थ खाल्ले पाहिजेत. यासाठी हिरव्या पालेभाज्या, फळभाज्या, ताजी फळे, धान्ये, कडधान्ये, सोयाबीन, जवस, अक्रोड, चरबी नसणारे मांस, मासे, लो फॅट असणारे दुग्धजन्य पदार्थ, गाजर, बीट, भोपळा, काकडी, मोड आलेली कडधान्ये असे पदार्थ जरूर खाल्ले पाहिजेत.

तर सोरायसिसचा त्रास असणाऱ्यांनी चरबी वाढवणारे पदार्थ, तेलकट पदार्थ, जास्त तिखट व खारट पदार्थ खाणे टाळले पाहिजे. तसेच चरबीयुक्त लाल मांस, फॅटयुक्त दुग्धजन्य पदार्थ, टोमॅटो, ग्लूटेनयुक्त पदार्थ खाणे टाळावे.

सोरायसिसच्या रुग्णांनी अशी घ्यावी काळजी :

• मानसिक ताण घेऊ नये.
• तणावापासून दूर राहण्यासाठी छंद झोपसावा, ध्यान, धारणा करावी.
• त्वचेवर इजा किंवा जखमा होणार नाही याची काळजी घ्या.
• स्मोकिंग, अल्कोहोल अशा व्यसनांपासून दूर राहावे.
• सुती, सैल व मऊ असणारी वस्त्रे वापरावीत.
• अंघोळीसाठी सौम्य साबण वापरावा.
• डॉक्टरांच्या सल्ल्याशिवाय परस्पर कोणतेही औषध घेणे टाळावे.

हे सुध्दा वाचा – अंगावर पित्त उटणे याची कारणे व उपचार

Read Marathi language article about Psoriasis Symptoms, Causes, Types and Treatments. Last Medically Reviewed on February 26, 2024 By Dr. Satish Upalkar.