यकृताचा कर्करोग – Liver cancer :
यकृत कॅन्सरला Hepatocellular carcinoma किंवा Hepatoma या अन्य नावांनीसुद्धा ओळखतात. यकृताच्या कॅन्सरमध्ये यकृतातून अपायकारक विषारी घटकांचा निचरा होण्यास अडथळा होतो. पर्यायाने रक्तातील अपायकारक विषारी घटकांची वाढ होते. अशावेळी योग्य उपचार केले गेले नाही तर यकृत निकामी होऊन रुग्ण दगावण्याचाही धोका अधिक असतो.
यकृताचा कर्करोग हा यकृत आजारातील दुसऱ्या क्रमांकाचा आजार मानला जातो. यकृत कॅन्सरचे प्रमाण स्त्रीयांपेक्षा पुरुषांमध्ये अधिक आहे. तर वयाचा विचार केल्यास 30 वर्षानंतरच्या व्यक्तीमध्ये याचे प्रमाण अधिक आढळते.
लिव्हर किंवा यकृत हे शरीरातील एक अतिमहत्वाचे असे अवयव आहे. पचनक्रिया, रक्तसंचारण क्रियेमध्ये यकृताची महत्वाची अशी भुमिका असते. याशिवाय शरीरातील अपायकारक विषारी घटकांचे निचरा करण्याचे महत्वपुर्ण कार्य हे यकृतावरच अवलंबुन असते. त्यामुळे कोणत्याही कारणांनी जर यकृतामध्ये बिघाड झाल्यास वरील महत्वाच्या क्रिया सुरळितपणे होण्यास बाधा पोहचते.
यकृतात दोन प्रकारे कँसर होत असतो.
1) जेंव्हा यकृतामधील पेशींमध्ये बदल होऊन त्यांची वाढ आणि विभाजन अनियंत्रित स्वरुपात होऊ लागते तेंव्हा यकृतामध्ये स्वतःहूनच कॅन्सर निर्माण होतो त्यास Primary liver cancer असे म्हणतात. वेळीच योग्य उपचार न केल्यास प्राईमरी लिव्हर कॅन्सरचा प्रसार फुफ्फुस आणि हाडांमध्येही होऊ शकतो.
2) अन्य ठिकाणच्या कॅन्सरचा यकृतामध्ये प्रसार झाल्याने होणारा यकृत कॅन्सर. शरीरातील इतर भागात झालेल्या कर्करोगाच्या काही पेशी यकृतात येतात व यकृताच्या ठिकाणी त्यांची वाढ होऊन गाठी तयार होतात. या कँसर प्रकारास Metastatic Liver Cancer असे म्हणतात.
लिव्हर कॅन्सर होण्याचा जास्त धोका कोणाला असतो..?
- अति मद्यपान (दारूचे व्यसन), धुम्रपान सिगारेट यांचे व्यसन असणाऱ्या व्यक्तींना यकृत कॅन्सर होण्याचा धोका अधिक असतो.
- पोटाचा कर्करोग, आतड्याचा कर्करोग, फुफ्फुसाचा कर्करोग, किडनी कँसर किंवा गर्भाशयाचा कँसर असल्यास तेथील कॅन्सरचा प्रसार यकृतात होऊन Metastatic यकृत कॅन्सर उद्धवण्याचे प्रमाण अधिक आहे.
यकृताचा कर्करोग होण्याची कारणे (Liver cancer causes) :
- हिपेटायटीस ‘बी’ आणि ‘सी’ विषाणूंचा प्रादुर्भाव,
- यकृताचा सिरोसिस हा आजार झाल्यामुळे,
- पित्तवाहिनीत झालेली विकृतीमुळे,
- लठ्ठपणा, व्यायामाचा अभाव,
- अति मद्यपान (दारूचे व्यसन), धुम्रपान सिगारेटची व्यसने
ही सर्व कारणे यकृताचा कॅन्सर होण्यास कारणीभूत ठरतात.
लिव्हर कॅन्सरची लक्षणे (Liver cancer Symptoms) :
शरीरातील अपायकारक घटकाचा निचरा यकृतातून न झाल्याने त्याची रक्तात वाढ होते. परिणामी काविळची स्थिती निर्माण होऊन, त्वचा पिवळी होते. गडद नारंगी रंगाची लघवी होते.
- यकृत कॅन्सरमुळे प्रभावित झालेल्या व्यक्तिंच्या पचनक्रियेमध्ये बाधा निर्माण होते.
- भुख मंदावणे,
- उलटी होणे, मळमळणे,
- वजन कमी होणे,
- यकृताचा आकार वाढणे, यकृताच्या ठिकाणी स्पर्शास गाठ जाणवणे,
- पोटात पाणी होणे,
- पोटाच्या उजव्या कुशीत दुखणे, जडपणा जाणवणे अशी लक्षणे अधिक दिवस दिसल्यास डॉक्टरांकडून तपासणी करून घेणे आवश्यक असते.
यकृत कॅन्सरचे निदान :
यकृत कॅन्सरच्या निदानासाठी खालिल तपासण्या करणे गरजेचे असते,
- यकृत बायोप्सी परिक्षण – लिव्हर कॅन्सरची आशंका असते तेंव्हा लिव्हर बायोप्सि केली जाते. यामध्ये यकृताचा एक लहानसा तुकडा परिक्षणासाठी बायोप्सी सुईद्वारे काढून घेतला जातो.
- Liver Function Test – यकृताच्या कार्याचे अवलोखन करण्यासाठी ही तपासणी करतात. यामुळे यकृतामध्ये किती प्रमाणात बिघाड झाला आहे याचे ज्ञान होण्यास मदत होते.
- याशिवाय सोनोग्राफी, सी.टी. स्कॅन, PET स्कॅन, MRI स्कॅन, लिव्हर स्कॅन, Alpha-fetoprotein (AFP रक्ततपासणी) यासारख्या तपासण्या कराव्या लागू शकतात.
यकृताचा कर्करोग होऊ नये म्हणून अशी घ्यावी काळजी :
यकृत कॅन्सरला प्रतिबंद करण्याचे निश्चित असे उपाय नाहीत. पण खालील उपायांद्वारे काही प्रमाणात लिव्हर कॅन्सर होण्याचा धोका कमी करू शकतो. यासाठी,
- हिपॅटायटीस होऊ नये यासाठी दक्ष रहावे. नियमित Hepatitis B ची लस घ्यावी. हिपॅटायटीसपासून दूर राहण्याचे उपाय जाणून घ्या..
- दारू जास्त पिल्यामुळे यकृताचे आरोग्य धोक्यात येते, हिपॅटायटीस, लिव्हर सिरोसिस हे यकृताचे आजार निर्माण होतो. त्यामुळे दारूच्या व्यसनांपासून दूर रहावे.
- नियमित वैद्यकिय तपासणी करुन घ्यावी. लिव्हर कॅन्सरचे निदान बहुतांशवेळा Advance stage मध्येच झालेली आढळते आणि Advance stage मधील कॅन्सर उपचारासाठी कठीण असतो. यासाठी नियमित वैद्यकिय तपासणी करुन घेणे गरजेचे असते.
यकृताचा कर्करोग आणि त्यावरील उपचार (Liver cancer treatments) :
यकृताचा कँसर कोणत्या स्टेजमध्ये आहे, यकृताच्या किती भागावर पसरला आहे यानुसार उपचारासाठी खालील पर्याय निवडला जातो.
- शस्त्रक्रिया (Surgery)
- यकृत प्रत्यारोपन (Liver transplant)
- Radiation therapy
- किमोथेरपी (Chemotherapy)
- याशिवाय यकृत कँसरवर Radio Frequency Abalation (RFA) आणि Transarterial chemo embolisation (TACE) यासारख्या अत्याधुनिक पद्धती विकसित करण्यात आल्या आहेत. या पद्धतीमुळे विनाशस्त्रक्रिया रुग्णास उपचार करणे शक्य झाले आहे.
यकृतासंबंधित खालील आजारांचीही माहिती वाचा..
Read Marathi language article about Liver cancer causes, symptoms, types, prevention & treatments. Last Medically Reviewed By Dr. Satish Upalkar on February 14, 2024.
