गुडघेदुखी (Knee pain) :
बदललेली जीवनशैली, व्यायामाचा अभाव यांमुळे आज गुडघेदुखीने अनेकजण त्रासलेले आहेत. पूर्वी साठीनंतर होणारे हे गुडघ्याचे दुखणे आज चाळीशीतही होत आहे. गुडघेदुखी हा आर्थ्रायटिसचा (म्हणजेच संधीवाताचा) एक प्रकार आहे. यामध्ये गुडघ्याच्या सांध्यातील कार्टीलेज खूपच कमजोर होत असतात. गुडघ्याच्या आर्थ्रायटिसमध्ये गुडघ्याच्या ठिकाणी सूज येते व अतिशय वेदना होत असते.
गुडघेदुखी होण्याची कारणे (Knee pain causes) :
गुडघेदुखीचा त्रास प्रामुख्याने उतारवयात वयाच्या 50 शी नंतर होत असतो. कारण या वयात सांध्यातील कार्टीलेजची झीज अधिक प्रमाणात झालेली असते त्यामुळे गुडघे दुखी होते. याशिवाय खालील कारणेसुद्धा गुडघेदुखीस सहाय्यक ठरत असतात.
- गुडघ्याला दुखापत होणे,
- लठ्ठपणामुळे शरीराच्या अतिरिक्त वाजनाचा भार गुडघ्यांवर आल्याने,
- बैठी जीवनशैली,
- व्यायामाचा किंवा शारीरिक श्रमाचा अभाव ही गुडघेदुखीची मुख्य कारणे आहेत.
याशिवाय रक्तात युरिक ऍसिडचे प्रमाण जास्त झाल्यास, युरिक ऍसिडचे स्फटिक गुडघ्याच्या सांध्यात जमा होऊन गुडघेदुखी होऊ शकते. या त्रासाला गाऊट आर्थ्रायटिस असे म्हणतात. त्याचप्रमाणे आमवात (Rheumatoid आर्थ्रायटिस) मुळेही गुडघेदुखी होऊ शकते.
गुडघेदुखीची लक्षणे (Knee arthritis symptoms) :
- गुडघ्यामध्ये अतिशय वेदना होणे,
- गुडघ्याचे सांधे जखडणे,
- गुडघ्यांवर सूज येणे,
- गुडघ्यांची हालचाल केल्यास किंवा चालल्यास गुडघे जास्त दुखू लागणे,
- उठताना किंवा बसताना गुडघ्यामध्ये वेदना होणे.
गुडघेदुखीचे निदान असे केले जाते :
संधिवातामुळे प्रामुख्याने गुडघे दुखत असतात. त्याचप्रमाणे आमवात, गाऊटचा त्रास असल्यासही गुडघेदुखी होत असते. यासाठी रुग्णातील लक्षणे, शारीरिक तपासणी करून आपले डॉक्टर गुडघेदुखीचे निदान करतील. तसेच निदान अधिक स्पष्ट होण्यासाठी एक्स-रे, सीटी स्कॅन किंवा MRI स्कॅन या तपासण्या केल्या जातील. याशिवाय आमवात किंवा गाऊट गुडघेदुखीच्या निदानासाठी काही ब्लड टेस्ट केल्या जातील.
गुडघेदुखी वरील उपचार (Knee pain treatment) :
कोणत्या कारणांमुळे गुडघेदुखी होत आहे त्यानुसार उपचार ठरतात. गुडघेदुखीवर आपले डॉक्टर काही वेदनाशामक औषधे गोळ्या देतील. यामध्ये ibuprofen किंवा acetaminophen ह्यासारखी वेदनाशामक औषधे देतील. तर काही वेळा गुडघ्याच्या ठिकाणी लावण्यासाठी क्रीम दिली जाईल. यामुळे गुडघ्यातील वेदना व सूज कमी होण्यास मदत होऊ शकते.
गुडघेदुखीवर आयुर्वेदिक उपचार –
गुडघेदुखीच्या त्रासावर आयुर्वेदिक उपचारही उपलब्ध आहेत. यामध्ये गुडघ्यात होणाऱ्या वेदना व सूज कमी करणारी आयुर्वेदिक औषधे दिली जातात तसेच गुडघ्यावर लावण्यासाठी वेदनाहर आयुर्वेदिक वातघ्न तेल देऊ शकतात.
गुडघेदुखीवर वेळीच योग्य उपचार होणे आवश्यक आहे. कारण सुरवातीला साधारण वाटणारी गुडघेदुखी ही केवळ दुर्लक्ष केल्यामुळे किंवा तात्पुरते वेदनाशामक औषधे (पेनकिलर) घेत मूळ कारणाकडे दुर्लक्ष करीत राहिल्यास, पुढे गुडघ्याचा आर्थ्रायटिस (Knee Arthritis) होऊ शकतो. अशावेळी मात्र सांधे बदलाचे ऑपरेशन (knee replacement surgery) करावे लागते.
गुडघेदुखीवरील शस्त्रक्रिया :
गुडघ्याच्या संधीवातात शेवटचा पर्याय म्हणून ऑपरेशनकडे पाहिले जाते. यासाठी आर्थ्रोस्कोपी, कार्टीलेज ग्राफ्टिंग किंवा सांधे बदल यासारखे ऑपरेशन करतात.
आर्थ्रोस्कोपी (Arthroscopy) –
यामध्ये गुडघ्यात लहान उपकरणे घालून गुडघ्याच्या सांध्यातील तपासणी केली जाते. त्याचवेळी जर गुडघ्यात हाडांचे तुकडे लागून त्रास होत असल्यास ते तुकडे काढून टाकले जातात. जर गुडघ्याभोवतीच्या मेनिस्कस किंवा ligaments खराब झाले असल्यास त्या भागाची दुरुस्ती केली जाते.
कार्टीलेज ग्राफ्टिंग –
या सर्जरीमध्ये शरीराच्या दुसऱ्या भागातून कार्टीलेज घेऊन ते गुडघ्याच्या हाडांभोवती बसवले जाते.
नी-रिप्लेसमेंट शस्त्रक्रिया (Knee replacement surgery) –
यामध्ये खराब झालेला संपूर्ण गुडघा किंवा गुडघ्याचा काही भाग काढून टाकतात आणि त्याठिकाणी मेटल किंवा प्लास्टिकचा सांधा बसवला जातो. ऑपरेशननंतर हा कृत्रिम सांधा मूळ गुडघ्याच्या सांध्यासारखे कार्य करतो.
गुडघे दुखीवर घरगुती उपाय (Home remedies) :
- सूज व वेदना कमी करण्यासाठी गुडघ्याच्या सांध्यावर गरम शेक किंवा बर्फाचा थंड शेक दिल्यास आराम मिळतो.
- आयुर्वेदिक वेदनाहर तेलाने गुडघ्याला मालिश करावी.
- दुधात हळद घालून प्यावे. यामुळे सांध्यातील सूज कमी होण्यास मदत होईल.
- गुडघ्याचा बेल्ट वापरावा.
- फिजिओथेरपी व मसाज यांचा अवलंब करावा. यामुळे मांसपेशी मजबूत व लवचिक होण्यास मदत होते.
गुडघेदुखीसाठी नी-कॅप, वॉकर यांचा वापर असा करावा :
नी-कॅप (knee cap) –
गुडघेदुखीच्या रुग्णांमध्ये नी-कॅपच्या वापराने बरेच दुखणे कमी होते. यासाठी नी-कॅप योग्य मापाची वापरावी. तसेच जास्त आवळून नी-कॅप घालू नये. यामुळे गुडघ्यात जास्त वेदना होण्याची शक्यता असते. तसेच सैलपणेही नी-कॅप घालू नका. चालताना याचा वापर करावा मात्र रात्री झोपण्यापूर्वी नी-कॅप काढून ठेवावा.
काठीचा वापर –
गुडघेदुखीच्या बऱ्याच रुग्णांना काठीचा वापर उपयोगी ठरू शकतो. अशावेळी काठी ही रुग्णाच्या खुब्याइतकी उंच आलेली वापरावी. याशिवाय काठीच्या खाली रबर असला पाहिजे यामुळे काठी जमिनीवरून निसठणार नाही.
वॉकर –
वॉकरचा वापर हा जेंव्हा दोन्हीही गुडघे त्रास देत असतील तर करू शकता. शक्यतो वजनाला हलका असणारा वॉकर वापरावा.
गुडघेदुखी होऊ नये यासाठी उपाय :
- वजन आटोक्यात ठेवा. लठ्ठपणामुळे गुडघ्यासारख्या सांध्यावर अधिक ताण येतो. यासाठी वजन आटोक्यात ठेवावे.
- नियमित व्यायाम व योगासने करावीत. दररोज किमान अर्धा तास चालण्याचा व्यायाम करावा.
- व्यायामामुळे सांधे निरोगी राहतात तसेच वजनही आटोक्यात राहण्यास मदत होते. वजन आटोक्यात राहिल्याने जास्तीचा भार आपल्या गुडघ्यावर येणार नाही.
- लिफ्टचा वापर करण्याऐवजी पायऱ्या चढण्या-उतरण्याची सवय लावून घ्यावी.
- हाडांची झीज भरुन काढण्यासाठी कॅल्शियमयुक्त आहार म्हणजे दूध व दुधाचे पदार्थ, सुकामेवा, मांस, मासे, अंडी यांचा आहारात समावेश जरूर करावा.
- सकाळच्या कोवळ्या उन्हात 10 मिनिटे बसावे. यामुळे शरीराला व्हिटॅमिन-D मुबलक मिळते व त्यामुळे कॅल्शियमचे हाडात व सांध्यात शोषण होण्यास मदत होते.
- गुडघ्याला मार लागणार नाही याची काळजी घ्यावी.
हे सुद्धा वाचा..
Read Marathi language article about Knee Pain causes, symptoms, home remedies & treatments. Last Medically Reviewed on February 19, 2024 By Dr. Satish Upalkar.
