गर्भाशय मुखाचा कर्करोग – Cervical Cancer :
सर्वायकल कँसर हा स्त्रियांमधील सर्विक्स (Cervix) ह्या अवयवात होणारा कँसर आहे. सर्विक्स म्हणजे गर्भपिशवी आणि योनीला जोडणारा अवयव. तर आशा ह्या सर्विक्सच्या पेशींमध्ये होणारा कर्करोग म्हणजे गर्भाशय मुखाचा कर्करोग होय. इतर कँसरप्रमाणेच सुरूवातीला या कॅन्सरची काहीच लक्षणे दिसत नाहीत. स्त्रियांमध्ये गर्भाशयमुखाच्या कॅन्सरनी मृत्यू होण्याचे प्रमाण हे इतर कर्करोगापेक्षा जास्त आहे.
स्त्रीयांमध्ये प्रामुख्याने आढळणाऱ्‍या कॅन्सरच्या यादीमध्ये याचा क्रमांक स्तनाच्या कर्करोगानंतर लागतो. 35 ते 55 वयाच्या स्त्रियांमध्ये याचे प्रमाण अधिक आहे. सर्वायकल कँसर हा प्रामुख्याने ह्युमन पॅपीलोमा व्हायरस (HPV) या विषाणूच्या इन्फेक्शनमुळे होतो.
आज गर्भाशय मुखाच्या कर्करोगाचे प्रमाण धोकादायक पातळीवर पोहोचल्याचे धक्कादायक वास्तव समोर आले आहे. त्यासाठी 21 ते 55 वयोगटातील महिलांनी दोन ते तीन वर्षातून एकदा तरी आपली तपासणी करून घेणे गरजेचे झाले आहे. हा सामान्यत: धीम्या गतीने वाढणारा कर्करोग आहे, ज्याची लक्षणे दिसतातच असं नाही. पण नियमित पॅप टेस्टने त्याचे निदान करता येऊ शकते व वेळीच या दुर्जर आजारापासून बचाव करता येतो.
सर्वायकल कँसरचे प्रकार –
स्क्वॉमस पेशीतील कँसर व अडिनोकार्सिनोमा असे दोन मुख्य प्रकार सर्वायकल कँसरचे आहेत. 70 ते 80% सर्वायकल कँसर हा स्क्वॉमस पेशीतील कँसर या प्रकारातील असतो.
गर्भाशय मुखाचा कर्करोग होण्याचा धोका कोणाला असतो..?
विशेषत: मासिक पाळीतील अनियमितता, गुप्तांगाची अस्वच्छता, एचपीव्हीचा प्रादुर्भाव, अति स्थूलपणा आणि हार्मोन्समधील असंतुलितपणा याला कारणीभूत आहे.
गर्भाशय मुखाचा कर्करोग होण्याची कारणे –
- एचपीव्ही (पॅपिल्लोमा व्हायरस) बाधित स्त्रियांमध्ये गर्भाशय मुखाच्या कर्करोगाचा धोका अधिकच वाढतो. गर्भाशय मुखाच्या कर्करोगाला मुख्य कारण एचपीव्ही ट्रान्समिशन हे आहे, हा विषाणू लैंगिक संबंधातून पसरतो.
- हॉर्मोन्सच्या असंतुलनामुळे – Estrogen स्त्रावाचे अधिक स्त्रवण झाल्याने आणि Progesterone स्त्रावाद्वारे त्याचे नियंत्रण न झाल्याने.
- अति स्थुलता – लठ्ठपणा हे एक गर्भाशय मुखाच्या कॅन्सरचे प्रमुख कारण ठरते. Fat cell मुळे Estrogen स्त्रावाची अधिक निर्मिती होते.
- मौखिक गर्भनिरोधक गोळ्या (ओसीज) दीर्घकाळासाठी घेतल्या तर सर्वायकल कँसरचा धोका वाढू शकतो. संशोधन सुचवते की, ओसीज घेणा-या स्त्रियांमध्ये सर्वायकल कँसरचा धोका अधिकच वाढतो पण ओसीज घ्यायच्या बंद केल्या की धोका कमी होतो.
- निसंतती, वंधत्वाची समस्या असणे, संतती संख्या कमी असणाऱ्‍या महिलांमध्ये गर्भाशय मुखाच्या कॅन्सरचा धोका अधिक असतो. त्यामानाने अधिक मुले-मुली असणाऱ्‍यांमध्ये गर्भाशय मुखाच्या कॅन्सर कमी आढळतो.
- उशीरा रजोनिवृत्ती (मेनोपॉज) झाल्याने – म्हणजे वयाच्या 55 वर्षानंतर ज्या स्त्रीयांमध्ये रजोनिवृत्ती होते, त्यांमध्ये हा कॅन्सर होण्याची अधिक शक्यता असते.
- अनुवंशिकता – सर्वायकल कँसर हा काही कुटुंबांमध्ये अनुवंशिक असू शकतो. जर स्त्रीच्या आईला किंवा बहिणीला गर्भाशय मुखाच्या कर्करोग असेल तर कुटुंबामध्ये कुणालाही कर्करोग नसणा-या स्त्रीपेक्षा या स्त्रीमध्ये रोग होण्याची शक्यता 2 ते 3 पट जास्त असते.
- स्तनांचा कर्करोग किंवा Ovaries कॅन्सर असल्यास सर्वायकल कॅन्सर होण्याची अधिक शक्यता असते. स्तन कँसरची माहिती वाचा..
गर्भाशय मुखाच्या कॅन्सरची लक्षणे –
हा सामान्यत: धीम्या गतीने वाढणारा कर्करोग आहे, ज्याची लक्षणे दिसतातच असं नाही, पण सर्वाधिक प्रमुख लक्षण म्हणजे योनीमार्गातून अस्वाभाविकरित्या रक्तस्त्राव होणे पण काही केसेसमध्ये प्रगत टप्प्यांपर्यंत कर्करोग होईपर्यंत कदाचित सुस्पष्ट अशी कोणतीच लक्षणे दिसून येणार नाहीत. नंतर तुम्हाला कदाचित ओटीपोटाच्या वेदना किंवा योनीमार्गातून रक्तस्त्राव होऊ शकतो.
- योनीतुन अस्वाभाविकरित्या रक्तस्त्राव होणे, खूप जास्त रक्तस्त्राव होणे.
- गर्भाशयातील विकृतीयुक्त स्त्राव योनीतून येणे.
- लैंगिक संबंधानंतर किंवा तपासणी केल्यावर रक्तस्त्राव होणे.
- रजोनिवृत्तीनंतरही स्त्राव होणे.
- याशिवाय भूक कमी होणे, ओटीपोटात दुखणे, वजन कमी होणे, कंबर-पाय दुखणे यासारखी लक्षणेही जाणवू शकतात.
गर्भाशय मुख कॅन्सरचे निदान –
कोणत्याही कॅन्सरमध्ये निदानाचे अत्यंत महत्व आहे. निदानामुळे कॅन्सरच्या अवस्थेचे अचुक ज्ञान होते. यामुळे उपचाराची योग्य दिशा मिळण्यास मदत होते. पॅप स्मिअर आणि ओटीपोटाच्या तपासणी करून सर्वायकल कँसरचे निदान करता येते.
Pap smear किंवा Pap test –
पॅप टेस्ट ही एक अशी टेस्ट आहे की, ज्यामध्ये सर्व्हिक्समधील पेशीचा एक भाग काढला जातो आणि सूक्ष्मदर्शकाखाली पाहिला जातो. यामध्ये सर्व्हिक्समधून पेशी गोळा करून त्यांची तपासणी केली जाते. गर्भाशयाच्या पेशीमध्ये झालेले अस्वाभाविक बदल यामुळे दिसून येतात. आणि भविष्यात गर्भाशय मुखाचा कर्करोग होण्याची शक्यता आहे की नाही हे कळण्यास यामुळे मदत होते. गर्भाशय मुखाच्या कर्करोगास प्रतिबंध करण्यासाठी पॅप टेस्ट नियमित करणे गरजेचे आहे. यासाठी वयाच्या 21-65 वर्षानंतरच्या प्रत्येक स्त्रीने 3 वर्षातून एकदा तरी पॅप टेस्ट करून घेणे गरजेचे आहे.
गर्भाशय मुखाचा कर्करोग आणि उपचार :
उपचार पद्धतींमध्ये सर्जरी, रेडिएशन थेरपी, किमोथेरपी किंवा यांच्या एकत्रिकरणाचा समावेश असू शकतो. उपचार पद्धती ही रोगाच्या गाठीच्या आकारावर, कॅन्सरच्या स्टेजवर आणि किती प्रमाणात पसरला आहे यावर अवलंबून असते.
कँसर जर पहिल्या स्टेजमध्ये असेल तर छोट्या सर्जरी करून उपचार केले जातात. तेंव्हा गर्भाशय पिशवी काढून टाकणे, योनी मार्गाचा वरचा भाग काढणे किंवा शस्त्रक्रियेने आजूबाजूचे अस्तर काढले जाते. कॅन्सरचे प्रमाण जास्त असल्यास रेडिएशन थेरपी, किमोथेरपीचा पर्याय निवडला जातो.
गर्भाशय मुखाच्या कर्करोगापासून बचाव कसा करावा, कोणती काळजी घ्यावी..?
- वजन आटोक्यात ठेवावे. नियमित व्यायाम करावा.
- चरबीयुक्त, स्नेहयुक्त अधिक आहार सेवन करणे टाळावे,
- उच्चरक्तदाब, मधुमेहासारखे विकार असल्यास त्यांवर उपचार घ्यावा.
- गर्भाशय मुखाच्या कर्करोगास प्रतिबंध करण्यासाठी पॅप टेस्ट नियमित करणे गरजेचे आहे, वयाच्या 21 ते 65 वर्षानंतरच्या प्रत्येक स्त्रीने 3 वर्षातून एकदा तरी पॅप टेस्ट करून घेणे गरजेचे आहे.
- रजोनिवृत्तीनंतर जर विकृत्तीजन्य योनीस्त्राव येत असल्यास तात्काळ स्त्री-रोग तज्ञांशी संपर्क साधावा.
- कुटुंबातील आई, बहिण यांमध्ये जर गर्भाशय मुखाच्या कॅन्सरची लक्षणे उद्भवल्यास स्वतःसुद्धा गर्भाशय मुखाच्या कॅन्सरचे निदान करुन घ्यावे.
यासारख्या उपायांद्वारे निश्चितच असाध्य अशा गर्भाशय मुखाच्या कॅन्सरपासून दुर राहता येते.
हे सुद्धा वाचा..
स्तनाचा कर्करोग होण्याची कारणे व त्यावरील उपचार जाणून घ्या.
Read Marathi language article about Cervical cancer causes, symptoms and treatment. Last Medically Reviewed on February 15, 2024 By Dr. Satish Upalkar.
