उच्च रक्तदाब (High blood pressure) :
सध्याचे तणावग्रस्त जीवन, अयोग्य आहार आणि व्यायामाचा अभाव यामुळे उच्च रक्तदाबाच्या विकाराचे प्रमाण वृद्धांबरोबरचं तरुणांमध्येही अधिक वाढले आहे. तरुण वयात उद्भवणाऱ्या या समस्येचे रूपांतर पुढे मोठ्या हृदयविकारात होत आहे. सामान्यतः स्वस्थ व्यक्तीमध्ये 140/90 mm Hg पेक्षा अधिक रक्तदाब वारंवार दर्शवत असल्यास त्या स्थितीस उच्च रक्तदाब (Hypertension) असे म्हणतात. रक्तदाब हा रक्तदाबमापक (Sphygmomanometer) यंत्राद्वारे मापला जातो.
उच्च-रक्तदाब एक ‘सायलेंट किलर’ :
अतिरक्तदाब हा विकार कोणतेही लक्षण प्रकट न करता शरीरात कधी निर्माण होतो हे कळत नसल्याने याला Silent Killer असेही संबोधले जाते. कारण उच्च रक्तदाब छुप्या स्वरुपात बराच काळ राहिल्यास आपले हृद्य, किडन्या (मुत्रपिंडे), डोळे, मेंदू या अवयवांवर घातक परिणाम होतो त्यामूळे हृद्यविकाराचा झटका येणे, किडन्या निकामी होणे, दृष्टी जाणे, पक्षाघात यासारखे गंभीर विकार रक्तदाबामूळे उत्पन्न होतात.
उच्च रक्तदाबाची कारणे (High blood pressure causes) :
• अयोग्य आहाराच्या सेवनाने. तेलकट पदार्थ, खारट पदार्थ, जंकफूड-फास्टफूड, चरबीजन्य पदार्थ, तुपाचे पदार्थ, बेकरी प्रोडक्ट, बंद पाकिटातील पदार्थ, स्नॅक्स, चिप्स, लोणचे, पापड, चहा, कॉफी, मैद्याचे पदार्थ यांच्या अतिसेवनाने,
• मिठाचा आहारातील अधिक वापर,
• लठ्ठपणामुळे,
• व्यायामाचा अभाव. बैठ्या आरामदायी जीवनशैलीमुळे,
• सिगरेट, तंबाखू, दारूचे व्यसन,
• मानसिक ताणतणाव, अपुरी झोप, अपुरी विश्रांती ही कारणे रक्तदाब वाढण्यात कारणीभूत ठरतात.
याशिवाय शरीरांतर्गत असलेल्या काही आजारांमध्येही रक्तदाब वाढलेला दिसतो. जसे किडनीच्या विकारांमुळे, किडनीवरील ताण वाढून रक्तदाब वाढतो.
मानसिक कारण आणि रक्तदाब –
अचानक बसलेला मानसिक धक्का, भीती, राग, तनाव आदी मानसिक कारणांचा परिणाम निश्चितपणे रक्तदाबावर होत असतो. या मानसिक कारणांमूळे रक्तदाबामध्ये 20 ते 30 mm Hg पर्यंत वाढ होते.
रक्तदाब किती असावा..?
रक्तदाब हा साधारणपणे 120/80 mmHg ह्या दरम्यान असावा लागतो. तसेच जर वारंवार 140/90 mm Hg पेक्षा अधिक रक्तदाब असल्यास त्या स्थितीला उच्च रक्तदाब असे म्हणतात.
हाय ब्लड प्रेशरची लक्षणे (Symptoms of hypertension) :
रक्तदाब वाढल्यानंतर त्याची लक्षणं प्रत्येकाला कळून येतातच असं नाही. बर्‍याच वेळा रक्तदाब वाढल्यास,
• वारंवार डोके दुखणे. डोकं जड होणं,
• थकवा जाणवणे, चक्कर येणे.
• कानशिलं गरम होणं,
• निवांत झोप लागत नाही. झोपमोड होते.
• छातीत धडधडणे, छातीत कळ येणे, हृद्य स्पंदन अधिक जाणवणे.
• अल्पश्रमानंतरही श्वास, धाप लागणे.
• वारंवार चिडचिड होणे.
• अंधूक दिसणं, अचानक नजर कमजोर होणे यांसारखी लक्षणे उच्च रक्तदाबामध्ये दिसून येऊ शकतात.
उच्च रक्तदाबामुळे होणारे दुष्परीणाम (High BP complications) :
उच्च रक्तदाबाचा त्रास अनेक दिवस असल्यास आणि त्यावर उपचार न केल्यास अनेक दुष्परिणाम भोगावे लागतात.
• उच्च रक्तदाबामुळे धमनीकाठीण्य (Arteriosclerosis) हा विकार उत्पन्न होतो. या विकारामुळे धमन्यांमधील लवचिकता नष्ट होऊन त्या जाड व कठोर बनतात. यामुळे रक्तप्रवाहाचा मार्ग संकीर्ण होऊन रक्तप्रवाहास बाधा निर्माण होते.
• सतत उच्च रक्तदाबामुळे हृद्य, किडन्या, डोळे आणि मेंदू या महत्त्वाच्या अवयवांना इजा होऊ शकते.
• हृदयाचा आकार वाढणं, हृदयाच्या भागात वेदना होणं, हृदयाला रक्तपुरवठा करणार्‍या रक्तवाहिन्यांच्या कामात बिघाड होणं, हृदय कमकुवत होणे, हार्ट अटैक येणे यासारखे परिणाम उच्च रक्तदाबामुळे थेट दिसून येतात. हार्ट अटॅक विषयी संपूर्ण माहिती वाचा..
• उच्च रक्तदाबामुळे किडनीच्या कार्यात बाधा निर्माण होते. किडन्या निकामी होऊ शकतात.
• उच्च रक्तदाबामुळे मेंदू भोवतीच्या रक्तवाहिन्यांमध्ये रक्तस्राव होऊन पक्षाघाताचा झटका किंवा लकवा (Brain Stroke) होण्याचा धोका अधिक असतो.
यासाठी नियमितपणे रक्तदाब तपासा..
उच्च रक्तदाबामुळे हृद्य, किडन्या, डोळे आणि मेंदू या महत्त्वाच्या अवयवांना इजा होऊन हार्ट अटॅक, किडण्या निकामी होणे, अंधत्व आणि लकवा यासारख्या गंभीर समस्या निर्माण होतात. उच्च रक्तदाब शरीरात दडून बसलेला असतो त्याची सहसा कोणतीही लक्षणे दिसून येत नाहीत. यासाठी वयाच्या तिशीनंतर प्रत्येकाने नियमितपणे डॉक्टरांकडून रक्तदाब तपासणी करून घ्यावी व उच्च रक्तदाबाची समस्या असल्यास योग्य ते उपचार करून घ्यावेत.
ब्लडप्रेशर आटोक्यात ठेवण्यासाठी अशी घ्यावी काळजी :
वेळोवेळी वैद्यकीय तपासणी आणि योग्य उपचार घेतल्यास उच्च रक्तदाबामुळे संभावणार्‍या गुंतागुंती नक्कीच टाळता येतात. यासाठी जीवनशैलीमध्ये बदल करणे आवश्यक. उच्च-रक्तदाब निर्माण करणाऱ्या कारणांपासून दूर राहिले पाहिजे.
• योग्य संतुलित आहार घ्यावा. आहारात हिरव्या पालेभाज्या, फळभाज्या, विविध फळे यांचा समावेश असावा.
• तेला-तुपाचे पदार्थ, फास्टफूड, जंकफूड, खारट पदार्थ, मैद्याचे पदार्थ खाणे टाळावे.
• आहारातील मिठाचं, तेला-तुपाचं प्रमाण नियंत्रणात ठेवा.
• आहारातील मिठाचे प्रमाण कमी करावे. एका दिवसामध्ये 2.5 gm (2500 mg) पेक्षा अधिक मिठाचे सेवन करू नये. यासाठी जेवनाव्यतिरिक्त खाद्य पदार्थांच्या पाकीटावरील सोडियमचे प्रमाण तपासा.
• वजन आटोक्यात ठेवावे.
• नियमित व्यायाम, योगासने केल्यास रक्तदाब नियंत्रणात ठेऊ शकतो. व्यायाम कसा करावा हे जाणून घ्या..
• दररोज सकाळी अर्धा तास चालण्यास जावे. सायकलिंग, एरोबिक व्यायाम ही करावे.
• नियमित ताण-तणाव रहित राहावे. मानसिक तणावापासून दूर राहाण्यासाठी ध्यान-धारणा करावे.
• मद्यपान, सिगारेट, तंबाखूजन्य पदार्थांचे व्यसन करणे ठाळा.
• चहा, कॉफीचे अतिसेवन करणे टाळा.
• दररोज किमान 8 ते 10 ग्लास पाणी प्यावे.
• रक्तदाब नियंत्रणात ठेवण्यासाठी दररोज सकाळी लसणीच्या दोन पाकळ्या चावून खाव्यात. लसणीमुळे रक्तातील बॅड कोलेस्टेरॉल कमी होते व धमनीकठिण्यता हा विकार होत नाही.
• तसेच रक्तदाब नियंत्रणात ठेवण्यासाठी दररोज आल्ल्याचा तुकडाही खाऊ शकता.
Read Marathi language article about High blood pressure symptoms, causes & treatments. Last Medically Reviewed on February 19, 2024 By Dr. Satish Upalkar.
