कुष्ठरोग म्हणजे काय व कुष्ठरोग होण्याची कारणे, लक्षणे आणि उपचार

Dr Satish Upalkar’s article about Leprosy in Marathi.

कुष्ठरोग – Leprosy :

कुष्ठरोग हा मायकोबॅक्टीरियम लेप्रे या जीवाणूमुळे होणारा एक भयंकर असा संसर्गजन्य आजार आहे. कुष्ठरोगाचे बॅक्टेरिया प्रामुख्याने हातापायांच्या आणि त्वचेच्या नसा (nerves) यावर विपरीत परिणाम करतात. महाभयंकर अशा कुष्ठरोग ह्या रोगास Hansen’s disease किंवा महारोग या नावानेही ओळखले जाते. कुष्ठरोगाचे वेळीच निदान होऊन त्यावर उपचार झाल्यास कुष्ठरोग लवकर बरा होणे शक्य आहे.

कुष्ठरोगामुळे बाधित भागावर जखमा व अल्सर होतात, तेथील मज्जातंतूचे नुकसान होते आणि तेथील मांसपेशी कमकुवत बनत असतात. कुष्ठरोगावर जर वेळीच उपचार केले नाही तर यामुळे तीव्र स्वरुपाचे आणि कायमचे अपंगत्व येऊ शकते. उपचार न घेतल्यास या आजारात रुग्णाची बोटेसुद्धा झडून जातात. या लेखात डॉ सतीश उपळकर यांनी कुष्ठरोग कशामुळे होतो, त्याची लक्षणे, निदान व उपचार याविषयी माहिती सांगितली आहे.

कुष्ठरोग होण्याची कारणे – Leprosy causes :

कुष्ठरोग हा ‘मायकोबॅक्टीरियम लेप्रे’ ह्या बॅक्टेरियामुळे होतो. कुष्ठरोगाचा संसर्ग झालेल्या व्यक्तीच्या खोकला किंवा शिंकेद्वारे हे जिवाणू दुसऱ्या व्यक्तीमध्ये पसरून त्यालाही कुष्ठरोगाची लागण करू शकतात. विशेषतः उपचार न घेतलेल्या कुष्ठरोग बाधित रुग्णाच्या संपर्कात अधिककाळ राहिल्यास कुष्ठरोग होण्याची शक्यता जास्त असते.

कुष्ठरोग कशामुळे होतो..?

कुष्ठरोग हा ‘मायकोबॅक्टीरियम लेप्रे’ ह्या जिवाणूच्या(बॅक्टेरिया) संसर्गामुळे होतो.

कुष्ठरोग लक्षणे – Symptoms of leprosy :

कुष्ठरोगाची मुख्य लक्षणे पुढीलप्रमाणे आहेत.

• त्वचेवर पांढरट किंवा लालसर चमकदार चट्टे येणे,
• मांसपेशी दुर्बल व कमकुवत बनणे,
• हात, पाय सुन्न पडणे, हातपाय बधिर होणे,
• बोटे वेडीवाकडी होणे,
• बाधित भागाच्या ठिकाणी संवेदना कमी होणे, यासारखी लक्षणे कुष्ठरोगात दिसू शकतात. कुष्ठरोगाचे बॅक्टेरिया हे हळूहळू वाढत असतात. त्यामुळे शरीरात याची लागण झाल्यानंतर प्रत्यक्ष लक्षणे जाणवण्यासाठी बरीच वर्षे म्हणजे 2 ते 20 वर्षेही लागू शकतात.

कुष्ठरोगाचे प्रकार – Types of leprosy :

कुष्ठरोगाचे तीन प्रमुख प्रकारात विभाजन केले जाते.
1) ट्युबरक्युलॉइड कुष्ठरोग (Tuberculoid leprosy)
2) लेप्रोमेटास कुष्ठरोग (Lepromatous leprosy)
3) बॉर्डरलाइन कुष्ठरोग (Borderline leprosy)

ट्युबरक्युलॉइड कुष्ठरोगात बाधित रुग्णाची रोगप्रतिकारक शक्ती चांगली असते. त्यामुळे या प्रकारात शरीरावर एक किंवा दोनच चट्टे असतात. हा सौम्य प्रकारचा कुष्ठरोग असतो.

लेप्रोमेटास कुष्ठरोगात रोगप्रतिकारक प्रतिकार कमी झालेली असते. त्यामुळे या प्रकारात इन्फेक्शनमुळे त्वचा, मज्जातंतू आणि इतर अवयव देखील खुपचं प्रभावित होतात. शरीरावर अनेक ठिकाणी चट्टे व जखमा झालेल्या असतात. कुष्ठरोगाचा हा प्रकार अधिक संक्रामक आहे.

जागतिक आरोग्य संघटना (WHO) यांनी कुष्ठरोगाचे पॉकीबॅकिलरी आणि मल्टीबॅकिलरी अशा दोन विभागात वर्गीकरण केले आहे. पॉकीबॅकिलरी प्रकारात त्वचेवर पाचपेक्षा कमी चट्टे असतात तर मल्टीबॅकिलरी प्रकारात पाचपेक्षा जास्त कुष्ठरोगाचे चट्टे असतात. या प्रकारानुसार उपचार ठरवले जातात.

कुष्ठरोगाचे निदान – Leprosy Diagnosis test :

रुग्णातील लक्षणे, शरीरावरील चट्टे यावरून शारीरिक तपासणी करून आपले डॉक्टर कुष्ठरोगाचे निदान करू शकतात. निदान अधिक स्पष्ट होण्यासाठी त्वचेचा छोटा तुकडा काढून घेऊन लॅबमध्ये बायोप्सी तपासणीसाठी पाठवतील. याशिवाय यासाठी लेप्रोमिन (lepromin skin test) ही त्वचेची चाचणीसुध्दा करण्यात येईल.

कुष्ठरोगावर असे करतात उपचार – Leprosy treatments :

जागतिक आरोग्य संघटनेने सुचवल्याप्रमाणे मल्टीड्रग थेरपी या उपचारपद्धतीचा अवलंब सर्व प्रकारच्या कुष्ठरोगात करण्यात येतो. कुष्ठरोगाचे जिवाणू नष्ट करण्यासाठी डॅप्सोन, रिफाम्पिन, क्लोफेझिमिन, मिनोसाइक्लिन, ऑफ्लोक्सासिन अशी अँटीबायोटिक्स औषधे वापरली जातात.

कुष्ठरोगाचे निदान झालेल्या रुग्णांनी सहा महिने ते 2 वर्षापर्यंत डॉक्टरांनी दिलेली गोळ्या व औषधे नियमित घेणे आवश्यक असते. कुष्ठरोगावरील उपचार हे मोफत असून अधिक माहितीसाठी जवळच्या सरकारी रुग्णालयाशी संपर्क साधावा.

हे सुद्धा वाचा..

• क्षयरोग (TB) कारणे, लक्षणे व उपचार
• हतीपाय रोगाची माहिती

4 Sources

In this article information about Leprosy causes, symptoms, types, diagnosis & treatments in Marathi language. This health article is written by Dr Satish Upalkar (Certified physician and Healthcare expert).